Η Γιόγκα έχει διανύσει μεγάλη απόσταση σε 5.000 χρόνια. Αλλά είναι η σημερινή Γιόγκα έτσι όπως ήταν και παλιά;
Ο καθένας θέλει να πιστεύει και διατυμπανίζει, οτι η Γιόγκα που ασκεί ή διδάσκει είναι «παραδοσιακή», «αυθεντική», «κλασσική». Αυτοί οι όροι συναντιούνται συχνά και χρησιμοποιούνται πολύ σε κύκλους της Γιόγκα. Διδασκόμαστε να κάνουμε Ασάνες με «παραδοσιακό» τρόπο, π.χ. μας λένε ότι στην Ουττανάσανα (Ορθή Δίπλωση) πρέπει τα πέλματα να είναι παράλληλα στο πλάτος των ισχιακών αρθρώσεων, αλλά μήπως δεν γίνεται σε άλλες σχολές και με τα πέλματα εντελώς κλειστά ή λίγο πιο ανοιχτά;
Διδασκόμαστε «παραδοσιακές» σειρές Ασανών: «Η Στάση στο Κεφάλι (Σιρσάσανα) γίνεται πριν από την Λαμπάδα (Σαρβανγκάσανα)», μας λέει το σύστημα του Ιγιενγκάρ. Η Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα του Παττάμπι Τζόυς και το σύστημα Σιβανάντα μας λέει ακριβώς το αντίθετο. Και τα δύο συστήματα διδάσκουν «παραδοσιακή» Γιόγκα!
Οι σχολές και οι δάσκαλοι Γιόγκα, ισχυρίζονται οτι διδάσκουν ένα παραδοσιακό σύστημα που υπάρχει εδώ και 5000 χρόνια. Οι σύγχρονοι δάσκαλοι μας παρουσιάζουν μια πληθώρα σωματικών ασκήσεων. Το βιβλίο του Ιγιενγκάρ «Φως στη Γιόγκα» περιέχει πάνω από 200. Και οι περισσότεροι μαθητές της Γιόγκα που το αποδέχονται σαν «τη βίβλο της Χάθα Γιόγκα», πιστεύουν πως έτσι γινόταν η Γιόγκα εδώ και αιώνες. Στην πιο ακραία του μορφή, ο σεβασμός στην παράδοση μπορεί να δημιουργήσει μια φυλή «φονταμενταλιστών της γιόγκα», δηλαδή ανθρώπων που πιστεύουν οτι κάνοντας Ασάνες έρχονται σε επαφή απευθείας με το Υπέρτατο και πως κάθε παρέκκλιση θα οδηγήσει σε αφορισμό.
Αλλά τι είναι πραγματικά η «παραδοσιακή» Χάθα Γιόγκα; Μερικοί ισχυρίζονται ότι είναι η Γιόγκα του Πατάντζαλι, αλλά στις Σούτρες του Πατάντζαλι δεν αναφέρονται οι Ασάνες, παρά μόνο γενικά. Συγκεκριμένες Ασάνες δεν βρίσκονται εκεί.
Η Γιόγκα που διδάσκεται στη Δύση έχει ήδη αλλάξει μορφή από τότε που ήρθε εδώ από την Ινδία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Κι αφού διαδόθηκε αθρόα στις παραλλαγμένες της μορφές, οι παραλλαγές αυτές αρχίζουν και επιστρέφουν ξανά στην Ινδία. Για παράδειγμα, τώρα πια διδάσκεται και στην Ινδία η Power Yoga.
Ο τρόπος διδασκαλίας και εκπαίδευσης δασκάλων έχει αλλάξει. Δεν ασκούμαστε πια ημίγυμνοι, απομονωμένοι μέσα σε δάση, σπηλιές ή άσραμ. Δεν υπηρετούμε πια τον γκουρού για χρόνια πριν μας μυήσει σε κάποια τεχνική. Στη Δύση υπερτερούν οι γυναίκες μαθήτριες της Γιόγκα, πράγμα ανήκουστο στην Ινδία πριν από τον 20ό αιώνα!
Από τις εκατοντάδες Ασάνες που διδάσκονται σε πολυπληθείς ομάδες, που ιδρωκοπούν μέσα σε γυμναστήρια περιτρυγιρισμένοι από καθρέφτες, έντονα φώτα και μοντέρνα χορευτική μουσική, μέχρι μέσα σε πιο «ατμοσφαιρικά» στούντιο Γιόγκα, μόνο 15 περιγράφονται στη Χάθα Γιόγκα Πραντίπικα (14ο αιώνα μ.Χ.) και μικρή αναφορά, χωρίς περιγραφή, αφιερώνεται γι’ αυτές στις Σούτρες του Πατάντζαλι (2ο αιώνα μ.Χ.).
Παραδοσιακά, σύμφωνα με τον Πατάντζαλι, η κύρια έμφαση στην εξάσκηση των Ασανών ήταν το σταθερό, αλλά άνετο «κάθισμα»: η ακινησία του σώματος, για να ακινητοποιηθεί επιτέλους και ο αεικίνητος, ανήσυχος νους! Καμία χρήση τους δεν αποσκοπούσε ποτέ στη γυμναστική, το αδυνάτισμα, τις γραμμώσεις, τις ακροβατικές επιδείξεις και την ανταγωνιστική άθληση.
Η Γκεράντα Σαμχίτα του 17ου αιώνα, απαριθμεί μόνο 32 Ασάνες, από όπου λείπουν ολοσχερώς οι ορθές (Τρίγωνο, Πολεμιστές κλπ.), καθώς και ο Χαιρετισμός στον Ήλιο, δηλαδή ασκήσεις που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των περισσότερων σύγχρονων συστημάτων Γιόγκα. Άλλα κείμενα πάνω στη Χάθα Γιόγκα δίνουν έμφαση στο λεπτοφυές ενεργειακό σώμα και στα Τσάκρα. Πουθενά στα παραδοσιακά κείμενα δεν υπάρχει έμφαση στην ακρίβεια της ευθυγράμμισης, τις επιδράσεις της στη φυσική κατάσταση ούτε στις θεραπευτικές εφαρμογές της Γιόγκα, που είναι καθαρά καινοτομίες του 20ού αιώνα.
Ελλείψει ιστορικών ντοκουμέντων και μιας αδιάσπαστης αλυσίδας δασκάλων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η Χάθα Γιόγκα διατηρείται παρόλα αυτά ζωντανή και δημοφιλής. Ακόμα και το σύστημα της Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα, δεν ξέρουμε πόσο παραδοσιακό είναι. Φημολογείται οτι βασίζεται σε παπύρους που ανακαλύφθηκαν από τον φημισμένο δάσκαλο Κρισναματσάρυα (που υπήρξε Γκουρού του Παττάμπι Τζόυς – του κύριου δασκάλου της Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα – αλλά επίσης του Ιγιενγκάρ και του Ντεσικατσάρ).
Αλλά αυτοί οι πάπυροι δεν υπάρχουν και, αν υπήρξαν ποτέ, η γνησιότητα τους δεν πιστοποιήθηκε ποτέ από επιστήμονες και αρχαιολόγους. Λέγεται ότι καταστράφηκαν όταν φαγώθηκαν από μυρμήγκια. Δεν θα μπορούσε κι αυτό το γεμάτο χοροπηδήματα, ιδρώτα και έντονες αναπνοές να θεωρηθεί εύλογα μια εφεύρεση του 20ού αιώνα, που θεοποίησε την αεροβική άσκηση, σε βαθμό να δημιουργήσει και μια αεροβική Γιόγκα;
Ο Κρισναματσάρυα, «πατέρας» της σύγχρονης Χάθα Γιόγκα;
Ο Κρισναματσάρυα δίδαξε αυτό το σύστημα, προσκεκλημένος στο παλάτι του Μαχαραγιά της Μυσόρ. Οι μαθητές του ήταν οι πρίγκηπες, που ήταν νέοι, εύρωστοι και πολύ γυμνασμένοι, γιατί ο Μαχαραγιάς ήταν λάτρης της γυμναστικής και πίστευε στο «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Ο Κρισναματσάρυα δίδασκε τους πρίγκηπες Γιόγκα στην ίδια αίθουσα γυμναστικής όπου οι πρίγκηπες ήδη γυμνάζονταν με την καθοδήγηση Βρεττανών προπονητών και Ινδών παλαιστών. Η αίθουσα αυτή ήταν γεμάτη γυμναστικά όργανα και σχοινιά, που αργότερα ο Κρισναματσάρυα άρχισε να τα χρησιμοποιεί σαν βοηθήματα για τις Ασάνες της Χάθα Γιόγκα.
Δεν είναι λοιπόν διόλου απίθανο ο Κρισναματσάρυα να επηρεάστηκε από όλα αυτά και αφενός να χρησιμοποίησε όσα μέσα του ήταν διαθέσιμα, αφετέρου να δίδαξε ένα στιλ Χάθα Γιόγκα κατάλληλο για τους νεαρούς πρίγκηπες. Ήταν συνηθισμένοι στην έντονη γυμναστική και σίγουρα δε θα τους τραβούσε το ενδιαφέρον ένα εσωστρεφές, χαλαρωτικό, διαλογιστικό είδος Γιόγκα. Πιο οικείες θα τους ήταν ασκήσεις με πηδήματα και τα κλασικά Πουσάπ (έλξεις) που τους έβαζαν να κάνουν οι Βρεττανοί προπονητές τους της γυμναστικής. Έτσι πιθανό αυτά να τα ενσωμάτωσε ο Κρισναματσάρυα στο σύστημα που τους δίδαξε, βάζοντας συνεχόμενες σειρές Ασανών, εναλλάσσοντας τις με πηδήματα (Βινυάσες) και πολλούς Χαιρετισμούς στον Ήλιο με την Τσατουράνγκα Νταντάσανα (το Πουσάπ) σε συχνή βάση.
Ο Μαχαραγιάς έγινε λάτρης της Γιόγκα και προέτρεψε τον Κρισναματσάρυα να τη διαδόσει. Έτσι, έκανε περιοδείες, μαζί με τους πιο ικανούς μαθητές του, που ενώ εκείνος μιλούσε για τα οφέλη της Γιόγκα, αυτοί έκαναν εντυπωσιακές επιδείξεις, προκειμένου να εμπνεύσει το λαό και να προσελκύσει κι άλλους μαθητές. Ποτέ πριν δεν είχε γίνει κάτι τέτοιο, δηλαδή να βγαίνει ο δάσκαλος στους δρόμους, αντί να τον ψάχνουν οι λίγοι επίδοξοι μαθητές, για να τον βρουν μετά από δοκιμασίες, σε σπηλιές, δάση, βουνά και άσραμ.
Όταν όμως ο Κρισναματσάρυα βγήκε έξω από το παλάτι, στις περιοδείς του, βρήκε ανθρώπους που δεν έμοιαζαν καθόλου με τους καλοταϊσμένους και γυμνασμένους νεαρούς πρίγκηπες. Βρήκε ανθρώπους μεσόκοπους, άρρωστους, καχεκτικούς και καταπονημένους από τη δύσκολη καθημερινότητα και δεν μπορούσαν ούτε ήθελαν να κάνουν αυτά που έκαναν κι οι πρίγκηπες. Τότε, ο Κρισναματσάρυα, άρχισε να παραλλάσσει τη Γιόγκα, για να την προσαρμόσει στις ικανότητες και τις ανάγκες αυτών των ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Π.χ. άρχισε να βάζει πιο εύκολες παραλλαγές, να παραλείπει τα πηδήματα και τα Πουσάπ και να χρησιμοποιεί βοηθήματα και παθητικές στάσεις ανάνηψης – προσέγγιση που υιοθέτησε αργότερα ο μαθητής του Ιγιενγκάρ.
Ο Κρισναματσάρυα γρήγορα κατάλαβε ότι δεν ήταν δυνατό να διδάξει Πραναγυάμα ή διαλογισμό σ’ αυτούς τους ταλαίπωρους, φτωχούς μαθητές στις πόλεις και τα χωριά. Μετά βίας μπορούσαν να ξεκλέψουν λίγο χρόνο για λίγες «θεραπευτικές» ασκήσεις Γιόγκα και δεν είχαν καθόλου περίσσευμα χρόνου ούτε την ικανότητα να καθίσουν καθιστοί για 1-2 ώρες για να κάνουν Πραναγυάμα ή Διαλογισμό.
Ο Κρισναματσάρυα λοιπόν βρήκε έναν έξυπνο τρόπο να ενσωματώσει στοιχεία της Πραναγυάμα στην πρακτική. Δίδαξε διάφορες τεχνικές αναπνοής που τις ξεχώρισε σε στάδια (π.χ. κοιλιακή, πλευρική, θωρακική, ολόκληρη). Διαμόρφωσε διάφορες «σειρές» συνεχόμενων ασκήσεων, που δεν γίνονταν απαραίτητα δυναμικά, όπως τις ξέρουμε σήμερα στα συστήματα της Αστάνγκα, της Πάουερ Γιόγκα και της Βινυάσα Φλόου. Τη δημιουργική αυτή ιδέα των σειρών ασκήσεων – προαρμοσμένων ατομικά ανάλογα με τις ανάγκες και ικανότητες του κάθε μαθητή - με εντολή του πατέρα του, υιοθέτησε και εξέλιξε ακόμα περισσότερο αργότερα ο Ντεσικατσάρ.
Στη συνέχεια, ο Κρισναματσάρυα - και με τη στήριξη του πατρόνου του, του Μαχαραγιά – υπήρξε, επίσης, ο πρώτος που άρχισε να διδάσκει Χάθα Γιόγκα και σε γυναίκες, αν και οι πρώτες του μαθήτριες ήταν Βρεττανίδες, γιατί για τις Ινδές κάτι τέτοιο τότε ήταν ακόμα ανήκουστο.
Αυτό το είδος Χάθα Γιόγκα που διαδόθηκε από τον Κρισναματσάρυα και, αργότερα, από τους κορυφαίους μαθητές του, τον Παττάμπι Τζόυς, τον Ιγιενγκάρ και τον Ντεσικατσάρ, δεν έδωσε έμφαση στις διαλογιστικές, φιλοσοφικές ή ενεργειακές όψεις της Γιόγκα, αλλά κυρίως τις σωματικές. Έδωσε έναν πρωτότυπο τρόπο γυμναστικής προπόνησης με Ασάνες Γιόγκα, δημιουργώντας μια νέα παράδοση. Χωρίς να το κάνει επίτηδες ίσως, έδωσε παράλληλα και έναν κατάλληλο πρόδρομο για το είδος Γιόγκα που θα «έπιανε» στη Δύση στο τέλος του 20ού αιώνα.
Μάλιστα, ο Κρισναματσάρυα, με την εντολή και την οικονομική υποστήριξη του Μαχαραγιά της Μυσόρ, έγραψε και εικονογράφησε για πρώτη φορά ένα εγχειρίδιο της Γιόγκα, γύρω στα 1930, με τίτλο Σριταττβανίντι, που είχε σκίτσα και σύντομες περιγραφές, με δεκάδες Ασάνες. Αυτές οι ίδιες ασκήσεις υπάρχουν σήμερα στο βιβλίο του Ιγιενγκάρ «Φως στη Γιόγκα» και στις εικόνες των σειρών της Αστάνγκα του Παττάμπι Τζόυς που εικονογραφήθηκαν από δυτικούς λάτρεις και δασκάλους του είδους.
Αξίζει να σημειώσουμε οτι δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο προγενέστερο κείμενο σχετικό με τη Γιόγκα. Απλά ο Κρισναματσάρυα άντλησε από διάφορες προφορικές παραδόσεις και κατέγραψε τις τεχνικές που βρήκε πιο σημαντικές και χρήσιμες για την εποχή του. Από αυτή την άποψη, θα μπορούσαμε να πούμε οτι υπήρξε ο «πατέρας» της σύγχρονης Χάθα Γιόγκα, κάτι ανάλογο με τον «πατέρα» της Ράτζα Γιόγκα, τον Πατάντζαλι, 1800 χρόνια νωρίτερα.
Το βιβλίο αυτό ανακαλύφθηκε στη βιβλιοθήκη του Μαχαραγιά του Μυσόρ από κάποιον που λεγόταν Sjoman. Αυτό το βιβλίο φαίνεται να επεκτείνει την γραπτή ιστορία της Χάθα Γιόγκα πολύ περισσότερο από ότι είχε ήδη τεκμηριωθεί. Αλλά, εφόσον είναι ένα συνονθύλευμα διαμορφωμένο μέσα από ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών παραδόσεων – συμπεριλαμβανομένης και της δυτικού τύπου γυμναστικής και αθλημάτων όπως είναι η πάλη - δεν υποστηρίζει τον δημοφιλή μύθο μιας μονολιθικής και αναλλοίωτης παράδοσης των Ασανών της Χάθα Γιόγκα.
Αντίθετα, αντικατοπτρίζει μια νέα, δημιουργική και δυναμική προσέγγιση, που ξεφεύγει από το «σταθερό, αλλά άνετο κάθισμα, με στόχο την κατάπαυση των κυματισμών του νου και την ένωση με το υπέρτατο», όπως περιγράφεται λακωνικά ο ορισμός του όρου «Άσανα» στις Σούτρες του Πατάντζαλι (Ι:2). Μέχρι τότε, οι ασκήσεις της Γιόγκα ήταν κυρίως καθιστές, με υπέρτατο στόχο μάλιστα τη στάση του Λωτού (Παντμάσανα), που πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούν να την κάνουν καν – ακόμα και Ινδοί - πόσο μάλλον να την κρατήσουν για 1-2 ώρες προκειμένου να κάνουν Πραναγυάμα ή Διαλογισμό.
Ο Κρισναματσάρυα διαπίστωσε το οξύμωρο σχήμα των αντιφατικών για πολλούς όρων σχετικά με το κάθισμα, σαν περιγραφή μιας Ασάνας: από τη μία «σταθερό», δηλαδή για πολλή ώρα ακίνητο, αλλά ταυτόχρονα «άνετο», δηλαδή χωρίς ενοχλήσεις, από την άλλη. Αφού είδε ότι ελάχιστοι ήταν εκείνοι που μπορούσαν να καθίσουν ακίνητοι, αφού είδε ότι τα καταπονημένα κορμιά είχαν ανάγκη από θεραπευτική άσκηση που να μειώνει τους πόνους και την ένταση, εισήγαγε μια νέα καινοτομία, καταλήγοντας τελικά σε δύο προσεγγίσεις:
α) Ένα δυναμικό σύστημα με πηδήματα από τη μία στην άλλη Άσανα και μεγάλες σειρές συνεχόμενων Ασανών αυξημένων απαιτήσεων, κατάλληλο για νεαρά εύρωστα αγόρια μέχρι 20-25 χρονών που ήταν σε άριστη φυσική κατάσταση και μπορούσαν να ασκούνται κάθε μέρα, όπως ήταν οι πρίγκηπες.
β) Για τους υπόλοιπους, μια προσαρμοσμένη προσέγγιση, με σωματικές ασκήσεις και στάσεις σε σειρές κατάλληλες για την αντιμετώπιση των ατομικών τους ικανοτήτων και αναγκών
Επίσης, υπήρξε και ο πρώτος που δίδαξε μια πληθώρα ορθών Ασανών, όπως την Τρικονάσανα, την Παρσβακονάσανα, την Παντοττανάσανα κ.λ.π., ανάποδων στάσεων, όπως την Σαρβανγκάσανα, τη Χαλάσανα, τη Σιρσάσανα κ.λ.π. και κινητικών σειρών, όπως ο Χαιρετισμός στον Ήλιο, ενώ μέχρι τότε στα παλιότερα «παραδοσιακά» κείμενα υπήρχαν μόνο καθιστές στάσεις.
Το Σριταττβανίντι δεν ήταν το μόνο βιβλίο του Κρισναματσάρυα που βρέθηκε στην βιβλιοθήκη του Μαχαραγιά. Υπήρχαν και άλλα μικρότερα. Σε αυτά αναφέρεται ο όρος «βινυάσα» για πρώτη φορά. Αναφερόταν σε σειρά Ασανών που γίνονταν με συγχρονισμό αναπνοής και κίνησης ή στάσης. Εκεί επίσης ο Κρισναματσάρυα γράφει που και πότε κατά τις κινήσεις των Ασανών θα γίνεται εισπνοή και εκπνοή, μια προσέγγιση που ο Κρισναματσάρυα στα βιβλία του ανέφερε ότι την είχε μάθει από ένα δάσκαλο Γιόγκα στο Θιβέτ.
Με το πέρασμα του καιρού, αυτές οι σειρές Ασανών με συνεχή αναπνοή Ουτζάι συστηματοποιήθηκαν και σε μεταγενέστερα κείμενα που πλησίασαν όλο και περισσότερο τις σειρές που σήμερα είναι γνωστές σαν «σύστημα της Αστάνγκα», όπως τη δίδαξε ο Παττάμπι Τζόυς.
Συμπεράσματα
Ο Sjoman γράφει στα σχόλια του για τα βιβλία του Κρισναματσάρυα που ανακάλυψε: «Είναι λογικό να υποθέσουμε οτι το σύστημα της Αστάνγκα του Παττάμπι Τζόυς αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του Κρισναματσάρυα και οτι δεν ήταν μια αρχαία παράδοση». Βέβαια, σε αφοσιωμένους μαθητές της Αστάνγκα, ένας τέτοιος ισχυρισμός αγγίζει τα σύνορα του αιρετικού. Αλλά, σύμφωνα με τον Sjoman, το βιβλίο του δεν σκοπεύει να μειώσει την αξία της Χάθα Γιόγκα ούτε της Αστάνγκα, αλλά μας προτρέπει να τη δούμε κάτω από ένα νέο φως και συγκεκριμένα, σαν μια αέναα εξελισσόμενη και μεταλλασσόμενη τέχνη.
Τελικά, σύμφωνα με τον Sjoman, δεν υπάρχει ένα σύστημα που να μπορούμε να αποκαλέσουμε «παραδοσιακή» Γιόγκα ή «σωστή» Γιόγκα –ούτε καν η Γιόγκα του Πατάντζαλι, που θεωρεί τις Ασάνες μόνο κάτω από το πρίσμα της προετοιμασίας για διαλογισμό. Αυτό που κάνει τη Χάθα Γιόγκα να είναι Γιόγκα δεν είναι το τι ασκήσεις κάνει κανείς, αλλά πώς τις κάνει. Το κυριότερο στοιχεί που χαρακτηρίζει τη Γιόγκα είναι ο βαθμός επίγνωσης και αυτοελέγχου, με τον οποίο κάνει κανείς τις ασκήσεις.
Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να δράσει πολύ απελευθερωτικά και να στρώσει το δρόμο για μια μεγαλύτερη εκτίμηση του ρόλου που παίζει η προσωπική διαίσθηση και δημιουργικότητα για την εξέλιξη της Χάθα Γιόγκα. Ο Sjoman θεωρεί τον Κρισναματσάρυα μεγαλοφυΐα γιατί κατάφερε να κάνει ακριβώς αυτό και έτσι να ανοίξει νέους δρόμους για την εξάσκηση και τη διάδοση της Γιόγκα. Ήταν ένας μεγάλος καινοτόμος, πειραματιστής και πρωτοπόρος, σε αντίθεση με την τάση των Ινδών να αγιοποιούν τις παραδόσεις και τους δασκάλους. Κι αυτό ήταν ένα χάρισμα που το συνέχισε και ο μαθητής του Ιγιενγκάρ.
Όσον αφορά για τον όρο «Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα», που χρησιμοποιείται για την αεροβική σειρά του Παττάμπι Τζόυς, δεν αναφέρεται πουθενά στα γραπτά του Κρισναματσάρυα. Ήταν ένας όρος με τον οποίο ο Παττάμπι Τζόυς «βάφτισε» το σύστημα του με δική του πρωτοβουλία αργότερα, συνδέοντας το πολύ πετυχημένα με το οκτάπτυχο μονοπάτι του Πατάντζαλι. Αυτή η ονομασία του πρόσθεσε μια «πνευματική» χροιά, παρά το οτι οι Ασάνες δεν αποσκοπούν σε μια διαλογιστική κατάσταση του νου, όπως η λιγότερο κινητική και πιο στατική Χάθα Γιόγκα, που ευνοεί μια μεγαλύτερη ή έστω πιο μακροχρόνια εσωστρέφεια και αυτοσυγκέντρωση.
Φυσικά, οι ισχυρισμοί και η ανάλυση του Sjoman δεν παύουν να είναι παρά υποθέσεις και μια προσωπική γνώμη. Οι πληροφορίες που αποκάλυψε είναι ανοικτές σε πολλαπλές ερμηνείες. Αλλά οι θεωρίες του κλίνουν προς μια επιβεβαίωση: οτι δεν υπάρχει στην πραγματικότητα μία μονολιθική παράδοση της Γιόγκα. Μάλλον, η Γιόγκα είναι σεν ένα δέντρο, του οποίου τα κλαδιά αντιπροσωπεύουν πολλά κείμενα, δασκάλους και πολλές παραδόσεις, που συχνά επηρεάζουν αλλά και αντικρούουν η μία την άλλη.
Αυτή η διαπίστωση είναι αρχικά ανησυχητική. Αν δεν υπάρχει ένας μοναδικός σωστός τρόπος να εξασκούμε Χάθα Γιόγκα, τότε πώς ξέρουμε αν την κάνουμε σωστά; Αλλά, σε ένα άλλο επίπεδο είναι μάλλον απελευθερωτική η διαπίστωση οτι η Γιόγκα, όπως και η ίδια η ζωή, είναι άπειρα δημιουργική. Εκδηλώνεται μέσα από μια πληθώρα μορφών, αναγεννώντας τον εαυτό της, προκειμένου να εκπληρώσει τις ανάγκες διαφόρων εποχών, πολιτισμών και ανθρώπινων αναγκών. Είναι απελευθερωτικό να χειρίζεται κανείς τις Ασάνες τις Γιόγκα, όχι σαν πάγια πρότυπα, αλλά σαν ζωντανές εμπειρίες που ανοίγουν πόρτες προς ένα άπειρο δυναμικό.
Αυτό δε σημαίνει πως δεν πρέπει να τιμάμε την παράδοση. Είναι σημαντικό να τιμάμε τον κοινό στόχο που αποτελεί την ενότητα της Γιόγκα εδώ και αιώνες: την αφύπνιση και την εξέλιξη της συνείδησης, τη φώτιση. Για χιλιάδες χρόνια η γιόγκι προσπάθησαν να έλθουν σε άμεση επαφή με τη φωτεινή πηγή του πνεύματος. Για τους Χάθα Γιόγκι ειδικότερα, η προσπάθεια αυτή γίνεται χρησιμοποιώντας το περιορισμένο φυσικό σώμα. Κάθε φορά που ασκούμαστε πάνω στο στρωματάκι μας, τιμάμε την ένωση μας με την αρχική σημασία της Γιόγκα, χρησιμοποιώντας τις Ασάνες σαν εργαλεία εξερεύνησης και διεύρυνσης των δυνατοτήτων μας.
Η πρακτική εξάσκηση στη Γιόγκα μας ζητά να δουλέψουμε με το αδρό υλικό σώμα, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα και τις λεπτοφυείς του ενέργειες, που μας βοηθούν να αντλήσουμε από την εμπειρία και τη σοφία των προγενέστερων γιόγκι. Ανακαλύπτουμε εκ νέου αυτό που ίσχυε εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά το επιβεβαιώνουμε κάνοντας το και δικό μας βίωμα.
Αλλά, αν προσκολληθούμε στις Ασάνες σαν να ήταν η υπέρτατη αλήθεια, χάνουμε την αλήθεια. Ο πειραματισμός με τις Ασάνες προσφέρει ανακαλύψεις και εσωτερικές εμπειρίες - όχι εξωτερικά σχήματα. Αυτό έκαναν οι Γιόγκι από την αρχαιότητα και μετά μοιράστηκαν τις ανακαλύψεις τους με άλλους. Αν φοβόμαστε να κάνουμε το ίδιο, έχουμε χάσει το πνεύμα της Γιόγκα.
Τελικά, η αληθινή Γιόγκα δεν υπάρχει μέσα σε κείμενα ή σε λεκτικές περιγραφές, αλλά μέσα στην καρδιά του ασκούμενου. Τα κείμενα είναι τα χνάρια, αλλά οι Ασάνες είναι οι άπειρες εκδηλώσεις της διαρκώς μεταλλασσόμενης ζωτικής μας ενέργειας. Αυτό που έχει σημασία είναι η αφοσίωση μας στην προσπάθεια να αφυπνίσουμε αυτή τη ζωτική ενέργεια και να την εκφράσουμε με υλική μορφή. Τελικά, η Γιόγκα είναι διαχρονική, γιατί είναι τόσο παλιά, όσο και νέα. Είναι αφάνταστα αρχαία, αλλά και φρέσκια κάθε φορά που την εξασκούμε.
Copyright: Σταυρούλα Καπετάνιου
Ο καθένας θέλει να πιστεύει και διατυμπανίζει, οτι η Γιόγκα που ασκεί ή διδάσκει είναι «παραδοσιακή», «αυθεντική», «κλασσική». Αυτοί οι όροι συναντιούνται συχνά και χρησιμοποιούνται πολύ σε κύκλους της Γιόγκα. Διδασκόμαστε να κάνουμε Ασάνες με «παραδοσιακό» τρόπο, π.χ. μας λένε ότι στην Ουττανάσανα (Ορθή Δίπλωση) πρέπει τα πέλματα να είναι παράλληλα στο πλάτος των ισχιακών αρθρώσεων, αλλά μήπως δεν γίνεται σε άλλες σχολές και με τα πέλματα εντελώς κλειστά ή λίγο πιο ανοιχτά;
Διδασκόμαστε «παραδοσιακές» σειρές Ασανών: «Η Στάση στο Κεφάλι (Σιρσάσανα) γίνεται πριν από την Λαμπάδα (Σαρβανγκάσανα)», μας λέει το σύστημα του Ιγιενγκάρ. Η Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα του Παττάμπι Τζόυς και το σύστημα Σιβανάντα μας λέει ακριβώς το αντίθετο. Και τα δύο συστήματα διδάσκουν «παραδοσιακή» Γιόγκα!
Οι σχολές και οι δάσκαλοι Γιόγκα, ισχυρίζονται οτι διδάσκουν ένα παραδοσιακό σύστημα που υπάρχει εδώ και 5000 χρόνια. Οι σύγχρονοι δάσκαλοι μας παρουσιάζουν μια πληθώρα σωματικών ασκήσεων. Το βιβλίο του Ιγιενγκάρ «Φως στη Γιόγκα» περιέχει πάνω από 200. Και οι περισσότεροι μαθητές της Γιόγκα που το αποδέχονται σαν «τη βίβλο της Χάθα Γιόγκα», πιστεύουν πως έτσι γινόταν η Γιόγκα εδώ και αιώνες. Στην πιο ακραία του μορφή, ο σεβασμός στην παράδοση μπορεί να δημιουργήσει μια φυλή «φονταμενταλιστών της γιόγκα», δηλαδή ανθρώπων που πιστεύουν οτι κάνοντας Ασάνες έρχονται σε επαφή απευθείας με το Υπέρτατο και πως κάθε παρέκκλιση θα οδηγήσει σε αφορισμό.
Αλλά τι είναι πραγματικά η «παραδοσιακή» Χάθα Γιόγκα; Μερικοί ισχυρίζονται ότι είναι η Γιόγκα του Πατάντζαλι, αλλά στις Σούτρες του Πατάντζαλι δεν αναφέρονται οι Ασάνες, παρά μόνο γενικά. Συγκεκριμένες Ασάνες δεν βρίσκονται εκεί.
Η Γιόγκα που διδάσκεται στη Δύση έχει ήδη αλλάξει μορφή από τότε που ήρθε εδώ από την Ινδία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Κι αφού διαδόθηκε αθρόα στις παραλλαγμένες της μορφές, οι παραλλαγές αυτές αρχίζουν και επιστρέφουν ξανά στην Ινδία. Για παράδειγμα, τώρα πια διδάσκεται και στην Ινδία η Power Yoga.
Ο τρόπος διδασκαλίας και εκπαίδευσης δασκάλων έχει αλλάξει. Δεν ασκούμαστε πια ημίγυμνοι, απομονωμένοι μέσα σε δάση, σπηλιές ή άσραμ. Δεν υπηρετούμε πια τον γκουρού για χρόνια πριν μας μυήσει σε κάποια τεχνική. Στη Δύση υπερτερούν οι γυναίκες μαθήτριες της Γιόγκα, πράγμα ανήκουστο στην Ινδία πριν από τον 20ό αιώνα!
Από τις εκατοντάδες Ασάνες που διδάσκονται σε πολυπληθείς ομάδες, που ιδρωκοπούν μέσα σε γυμναστήρια περιτρυγιρισμένοι από καθρέφτες, έντονα φώτα και μοντέρνα χορευτική μουσική, μέχρι μέσα σε πιο «ατμοσφαιρικά» στούντιο Γιόγκα, μόνο 15 περιγράφονται στη Χάθα Γιόγκα Πραντίπικα (14ο αιώνα μ.Χ.) και μικρή αναφορά, χωρίς περιγραφή, αφιερώνεται γι’ αυτές στις Σούτρες του Πατάντζαλι (2ο αιώνα μ.Χ.).
Παραδοσιακά, σύμφωνα με τον Πατάντζαλι, η κύρια έμφαση στην εξάσκηση των Ασανών ήταν το σταθερό, αλλά άνετο «κάθισμα»: η ακινησία του σώματος, για να ακινητοποιηθεί επιτέλους και ο αεικίνητος, ανήσυχος νους! Καμία χρήση τους δεν αποσκοπούσε ποτέ στη γυμναστική, το αδυνάτισμα, τις γραμμώσεις, τις ακροβατικές επιδείξεις και την ανταγωνιστική άθληση.
Η Γκεράντα Σαμχίτα του 17ου αιώνα, απαριθμεί μόνο 32 Ασάνες, από όπου λείπουν ολοσχερώς οι ορθές (Τρίγωνο, Πολεμιστές κλπ.), καθώς και ο Χαιρετισμός στον Ήλιο, δηλαδή ασκήσεις που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των περισσότερων σύγχρονων συστημάτων Γιόγκα. Άλλα κείμενα πάνω στη Χάθα Γιόγκα δίνουν έμφαση στο λεπτοφυές ενεργειακό σώμα και στα Τσάκρα. Πουθενά στα παραδοσιακά κείμενα δεν υπάρχει έμφαση στην ακρίβεια της ευθυγράμμισης, τις επιδράσεις της στη φυσική κατάσταση ούτε στις θεραπευτικές εφαρμογές της Γιόγκα, που είναι καθαρά καινοτομίες του 20ού αιώνα.
Ελλείψει ιστορικών ντοκουμέντων και μιας αδιάσπαστης αλυσίδας δασκάλων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η Χάθα Γιόγκα διατηρείται παρόλα αυτά ζωντανή και δημοφιλής. Ακόμα και το σύστημα της Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα, δεν ξέρουμε πόσο παραδοσιακό είναι. Φημολογείται οτι βασίζεται σε παπύρους που ανακαλύφθηκαν από τον φημισμένο δάσκαλο Κρισναματσάρυα (που υπήρξε Γκουρού του Παττάμπι Τζόυς – του κύριου δασκάλου της Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα – αλλά επίσης του Ιγιενγκάρ και του Ντεσικατσάρ).
Αλλά αυτοί οι πάπυροι δεν υπάρχουν και, αν υπήρξαν ποτέ, η γνησιότητα τους δεν πιστοποιήθηκε ποτέ από επιστήμονες και αρχαιολόγους. Λέγεται ότι καταστράφηκαν όταν φαγώθηκαν από μυρμήγκια. Δεν θα μπορούσε κι αυτό το γεμάτο χοροπηδήματα, ιδρώτα και έντονες αναπνοές να θεωρηθεί εύλογα μια εφεύρεση του 20ού αιώνα, που θεοποίησε την αεροβική άσκηση, σε βαθμό να δημιουργήσει και μια αεροβική Γιόγκα;
Ο Κρισναματσάρυα, «πατέρας» της σύγχρονης Χάθα Γιόγκα;
Ο Κρισναματσάρυα δίδαξε αυτό το σύστημα, προσκεκλημένος στο παλάτι του Μαχαραγιά της Μυσόρ. Οι μαθητές του ήταν οι πρίγκηπες, που ήταν νέοι, εύρωστοι και πολύ γυμνασμένοι, γιατί ο Μαχαραγιάς ήταν λάτρης της γυμναστικής και πίστευε στο «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Ο Κρισναματσάρυα δίδασκε τους πρίγκηπες Γιόγκα στην ίδια αίθουσα γυμναστικής όπου οι πρίγκηπες ήδη γυμνάζονταν με την καθοδήγηση Βρεττανών προπονητών και Ινδών παλαιστών. Η αίθουσα αυτή ήταν γεμάτη γυμναστικά όργανα και σχοινιά, που αργότερα ο Κρισναματσάρυα άρχισε να τα χρησιμοποιεί σαν βοηθήματα για τις Ασάνες της Χάθα Γιόγκα.
Δεν είναι λοιπόν διόλου απίθανο ο Κρισναματσάρυα να επηρεάστηκε από όλα αυτά και αφενός να χρησιμοποίησε όσα μέσα του ήταν διαθέσιμα, αφετέρου να δίδαξε ένα στιλ Χάθα Γιόγκα κατάλληλο για τους νεαρούς πρίγκηπες. Ήταν συνηθισμένοι στην έντονη γυμναστική και σίγουρα δε θα τους τραβούσε το ενδιαφέρον ένα εσωστρεφές, χαλαρωτικό, διαλογιστικό είδος Γιόγκα. Πιο οικείες θα τους ήταν ασκήσεις με πηδήματα και τα κλασικά Πουσάπ (έλξεις) που τους έβαζαν να κάνουν οι Βρεττανοί προπονητές τους της γυμναστικής. Έτσι πιθανό αυτά να τα ενσωμάτωσε ο Κρισναματσάρυα στο σύστημα που τους δίδαξε, βάζοντας συνεχόμενες σειρές Ασανών, εναλλάσσοντας τις με πηδήματα (Βινυάσες) και πολλούς Χαιρετισμούς στον Ήλιο με την Τσατουράνγκα Νταντάσανα (το Πουσάπ) σε συχνή βάση.
Ο Μαχαραγιάς έγινε λάτρης της Γιόγκα και προέτρεψε τον Κρισναματσάρυα να τη διαδόσει. Έτσι, έκανε περιοδείες, μαζί με τους πιο ικανούς μαθητές του, που ενώ εκείνος μιλούσε για τα οφέλη της Γιόγκα, αυτοί έκαναν εντυπωσιακές επιδείξεις, προκειμένου να εμπνεύσει το λαό και να προσελκύσει κι άλλους μαθητές. Ποτέ πριν δεν είχε γίνει κάτι τέτοιο, δηλαδή να βγαίνει ο δάσκαλος στους δρόμους, αντί να τον ψάχνουν οι λίγοι επίδοξοι μαθητές, για να τον βρουν μετά από δοκιμασίες, σε σπηλιές, δάση, βουνά και άσραμ.
Όταν όμως ο Κρισναματσάρυα βγήκε έξω από το παλάτι, στις περιοδείς του, βρήκε ανθρώπους που δεν έμοιαζαν καθόλου με τους καλοταϊσμένους και γυμνασμένους νεαρούς πρίγκηπες. Βρήκε ανθρώπους μεσόκοπους, άρρωστους, καχεκτικούς και καταπονημένους από τη δύσκολη καθημερινότητα και δεν μπορούσαν ούτε ήθελαν να κάνουν αυτά που έκαναν κι οι πρίγκηπες. Τότε, ο Κρισναματσάρυα, άρχισε να παραλλάσσει τη Γιόγκα, για να την προσαρμόσει στις ικανότητες και τις ανάγκες αυτών των ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Π.χ. άρχισε να βάζει πιο εύκολες παραλλαγές, να παραλείπει τα πηδήματα και τα Πουσάπ και να χρησιμοποιεί βοηθήματα και παθητικές στάσεις ανάνηψης – προσέγγιση που υιοθέτησε αργότερα ο μαθητής του Ιγιενγκάρ.
Ο Κρισναματσάρυα γρήγορα κατάλαβε ότι δεν ήταν δυνατό να διδάξει Πραναγυάμα ή διαλογισμό σ’ αυτούς τους ταλαίπωρους, φτωχούς μαθητές στις πόλεις και τα χωριά. Μετά βίας μπορούσαν να ξεκλέψουν λίγο χρόνο για λίγες «θεραπευτικές» ασκήσεις Γιόγκα και δεν είχαν καθόλου περίσσευμα χρόνου ούτε την ικανότητα να καθίσουν καθιστοί για 1-2 ώρες για να κάνουν Πραναγυάμα ή Διαλογισμό.
Ο Κρισναματσάρυα λοιπόν βρήκε έναν έξυπνο τρόπο να ενσωματώσει στοιχεία της Πραναγυάμα στην πρακτική. Δίδαξε διάφορες τεχνικές αναπνοής που τις ξεχώρισε σε στάδια (π.χ. κοιλιακή, πλευρική, θωρακική, ολόκληρη). Διαμόρφωσε διάφορες «σειρές» συνεχόμενων ασκήσεων, που δεν γίνονταν απαραίτητα δυναμικά, όπως τις ξέρουμε σήμερα στα συστήματα της Αστάνγκα, της Πάουερ Γιόγκα και της Βινυάσα Φλόου. Τη δημιουργική αυτή ιδέα των σειρών ασκήσεων – προαρμοσμένων ατομικά ανάλογα με τις ανάγκες και ικανότητες του κάθε μαθητή - με εντολή του πατέρα του, υιοθέτησε και εξέλιξε ακόμα περισσότερο αργότερα ο Ντεσικατσάρ.
Στη συνέχεια, ο Κρισναματσάρυα - και με τη στήριξη του πατρόνου του, του Μαχαραγιά – υπήρξε, επίσης, ο πρώτος που άρχισε να διδάσκει Χάθα Γιόγκα και σε γυναίκες, αν και οι πρώτες του μαθήτριες ήταν Βρεττανίδες, γιατί για τις Ινδές κάτι τέτοιο τότε ήταν ακόμα ανήκουστο.
Αυτό το είδος Χάθα Γιόγκα που διαδόθηκε από τον Κρισναματσάρυα και, αργότερα, από τους κορυφαίους μαθητές του, τον Παττάμπι Τζόυς, τον Ιγιενγκάρ και τον Ντεσικατσάρ, δεν έδωσε έμφαση στις διαλογιστικές, φιλοσοφικές ή ενεργειακές όψεις της Γιόγκα, αλλά κυρίως τις σωματικές. Έδωσε έναν πρωτότυπο τρόπο γυμναστικής προπόνησης με Ασάνες Γιόγκα, δημιουργώντας μια νέα παράδοση. Χωρίς να το κάνει επίτηδες ίσως, έδωσε παράλληλα και έναν κατάλληλο πρόδρομο για το είδος Γιόγκα που θα «έπιανε» στη Δύση στο τέλος του 20ού αιώνα.
Μάλιστα, ο Κρισναματσάρυα, με την εντολή και την οικονομική υποστήριξη του Μαχαραγιά της Μυσόρ, έγραψε και εικονογράφησε για πρώτη φορά ένα εγχειρίδιο της Γιόγκα, γύρω στα 1930, με τίτλο Σριταττβανίντι, που είχε σκίτσα και σύντομες περιγραφές, με δεκάδες Ασάνες. Αυτές οι ίδιες ασκήσεις υπάρχουν σήμερα στο βιβλίο του Ιγιενγκάρ «Φως στη Γιόγκα» και στις εικόνες των σειρών της Αστάνγκα του Παττάμπι Τζόυς που εικονογραφήθηκαν από δυτικούς λάτρεις και δασκάλους του είδους.
Αξίζει να σημειώσουμε οτι δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο προγενέστερο κείμενο σχετικό με τη Γιόγκα. Απλά ο Κρισναματσάρυα άντλησε από διάφορες προφορικές παραδόσεις και κατέγραψε τις τεχνικές που βρήκε πιο σημαντικές και χρήσιμες για την εποχή του. Από αυτή την άποψη, θα μπορούσαμε να πούμε οτι υπήρξε ο «πατέρας» της σύγχρονης Χάθα Γιόγκα, κάτι ανάλογο με τον «πατέρα» της Ράτζα Γιόγκα, τον Πατάντζαλι, 1800 χρόνια νωρίτερα.
Το βιβλίο αυτό ανακαλύφθηκε στη βιβλιοθήκη του Μαχαραγιά του Μυσόρ από κάποιον που λεγόταν Sjoman. Αυτό το βιβλίο φαίνεται να επεκτείνει την γραπτή ιστορία της Χάθα Γιόγκα πολύ περισσότερο από ότι είχε ήδη τεκμηριωθεί. Αλλά, εφόσον είναι ένα συνονθύλευμα διαμορφωμένο μέσα από ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών παραδόσεων – συμπεριλαμβανομένης και της δυτικού τύπου γυμναστικής και αθλημάτων όπως είναι η πάλη - δεν υποστηρίζει τον δημοφιλή μύθο μιας μονολιθικής και αναλλοίωτης παράδοσης των Ασανών της Χάθα Γιόγκα.
Αντίθετα, αντικατοπτρίζει μια νέα, δημιουργική και δυναμική προσέγγιση, που ξεφεύγει από το «σταθερό, αλλά άνετο κάθισμα, με στόχο την κατάπαυση των κυματισμών του νου και την ένωση με το υπέρτατο», όπως περιγράφεται λακωνικά ο ορισμός του όρου «Άσανα» στις Σούτρες του Πατάντζαλι (Ι:2). Μέχρι τότε, οι ασκήσεις της Γιόγκα ήταν κυρίως καθιστές, με υπέρτατο στόχο μάλιστα τη στάση του Λωτού (Παντμάσανα), που πολύ λίγοι άνθρωποι μπορούν να την κάνουν καν – ακόμα και Ινδοί - πόσο μάλλον να την κρατήσουν για 1-2 ώρες προκειμένου να κάνουν Πραναγυάμα ή Διαλογισμό.
Ο Κρισναματσάρυα διαπίστωσε το οξύμωρο σχήμα των αντιφατικών για πολλούς όρων σχετικά με το κάθισμα, σαν περιγραφή μιας Ασάνας: από τη μία «σταθερό», δηλαδή για πολλή ώρα ακίνητο, αλλά ταυτόχρονα «άνετο», δηλαδή χωρίς ενοχλήσεις, από την άλλη. Αφού είδε ότι ελάχιστοι ήταν εκείνοι που μπορούσαν να καθίσουν ακίνητοι, αφού είδε ότι τα καταπονημένα κορμιά είχαν ανάγκη από θεραπευτική άσκηση που να μειώνει τους πόνους και την ένταση, εισήγαγε μια νέα καινοτομία, καταλήγοντας τελικά σε δύο προσεγγίσεις:
α) Ένα δυναμικό σύστημα με πηδήματα από τη μία στην άλλη Άσανα και μεγάλες σειρές συνεχόμενων Ασανών αυξημένων απαιτήσεων, κατάλληλο για νεαρά εύρωστα αγόρια μέχρι 20-25 χρονών που ήταν σε άριστη φυσική κατάσταση και μπορούσαν να ασκούνται κάθε μέρα, όπως ήταν οι πρίγκηπες.
β) Για τους υπόλοιπους, μια προσαρμοσμένη προσέγγιση, με σωματικές ασκήσεις και στάσεις σε σειρές κατάλληλες για την αντιμετώπιση των ατομικών τους ικανοτήτων και αναγκών
Επίσης, υπήρξε και ο πρώτος που δίδαξε μια πληθώρα ορθών Ασανών, όπως την Τρικονάσανα, την Παρσβακονάσανα, την Παντοττανάσανα κ.λ.π., ανάποδων στάσεων, όπως την Σαρβανγκάσανα, τη Χαλάσανα, τη Σιρσάσανα κ.λ.π. και κινητικών σειρών, όπως ο Χαιρετισμός στον Ήλιο, ενώ μέχρι τότε στα παλιότερα «παραδοσιακά» κείμενα υπήρχαν μόνο καθιστές στάσεις.
Το Σριταττβανίντι δεν ήταν το μόνο βιβλίο του Κρισναματσάρυα που βρέθηκε στην βιβλιοθήκη του Μαχαραγιά. Υπήρχαν και άλλα μικρότερα. Σε αυτά αναφέρεται ο όρος «βινυάσα» για πρώτη φορά. Αναφερόταν σε σειρά Ασανών που γίνονταν με συγχρονισμό αναπνοής και κίνησης ή στάσης. Εκεί επίσης ο Κρισναματσάρυα γράφει που και πότε κατά τις κινήσεις των Ασανών θα γίνεται εισπνοή και εκπνοή, μια προσέγγιση που ο Κρισναματσάρυα στα βιβλία του ανέφερε ότι την είχε μάθει από ένα δάσκαλο Γιόγκα στο Θιβέτ.
Με το πέρασμα του καιρού, αυτές οι σειρές Ασανών με συνεχή αναπνοή Ουτζάι συστηματοποιήθηκαν και σε μεταγενέστερα κείμενα που πλησίασαν όλο και περισσότερο τις σειρές που σήμερα είναι γνωστές σαν «σύστημα της Αστάνγκα», όπως τη δίδαξε ο Παττάμπι Τζόυς.
Συμπεράσματα
Ο Sjoman γράφει στα σχόλια του για τα βιβλία του Κρισναματσάρυα που ανακάλυψε: «Είναι λογικό να υποθέσουμε οτι το σύστημα της Αστάνγκα του Παττάμπι Τζόυς αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του Κρισναματσάρυα και οτι δεν ήταν μια αρχαία παράδοση». Βέβαια, σε αφοσιωμένους μαθητές της Αστάνγκα, ένας τέτοιος ισχυρισμός αγγίζει τα σύνορα του αιρετικού. Αλλά, σύμφωνα με τον Sjoman, το βιβλίο του δεν σκοπεύει να μειώσει την αξία της Χάθα Γιόγκα ούτε της Αστάνγκα, αλλά μας προτρέπει να τη δούμε κάτω από ένα νέο φως και συγκεκριμένα, σαν μια αέναα εξελισσόμενη και μεταλλασσόμενη τέχνη.
Τελικά, σύμφωνα με τον Sjoman, δεν υπάρχει ένα σύστημα που να μπορούμε να αποκαλέσουμε «παραδοσιακή» Γιόγκα ή «σωστή» Γιόγκα –ούτε καν η Γιόγκα του Πατάντζαλι, που θεωρεί τις Ασάνες μόνο κάτω από το πρίσμα της προετοιμασίας για διαλογισμό. Αυτό που κάνει τη Χάθα Γιόγκα να είναι Γιόγκα δεν είναι το τι ασκήσεις κάνει κανείς, αλλά πώς τις κάνει. Το κυριότερο στοιχεί που χαρακτηρίζει τη Γιόγκα είναι ο βαθμός επίγνωσης και αυτοελέγχου, με τον οποίο κάνει κανείς τις ασκήσεις.
Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να δράσει πολύ απελευθερωτικά και να στρώσει το δρόμο για μια μεγαλύτερη εκτίμηση του ρόλου που παίζει η προσωπική διαίσθηση και δημιουργικότητα για την εξέλιξη της Χάθα Γιόγκα. Ο Sjoman θεωρεί τον Κρισναματσάρυα μεγαλοφυΐα γιατί κατάφερε να κάνει ακριβώς αυτό και έτσι να ανοίξει νέους δρόμους για την εξάσκηση και τη διάδοση της Γιόγκα. Ήταν ένας μεγάλος καινοτόμος, πειραματιστής και πρωτοπόρος, σε αντίθεση με την τάση των Ινδών να αγιοποιούν τις παραδόσεις και τους δασκάλους. Κι αυτό ήταν ένα χάρισμα που το συνέχισε και ο μαθητής του Ιγιενγκάρ.
Όσον αφορά για τον όρο «Αστάνγκα Βινυάσα Γιόγκα», που χρησιμοποιείται για την αεροβική σειρά του Παττάμπι Τζόυς, δεν αναφέρεται πουθενά στα γραπτά του Κρισναματσάρυα. Ήταν ένας όρος με τον οποίο ο Παττάμπι Τζόυς «βάφτισε» το σύστημα του με δική του πρωτοβουλία αργότερα, συνδέοντας το πολύ πετυχημένα με το οκτάπτυχο μονοπάτι του Πατάντζαλι. Αυτή η ονομασία του πρόσθεσε μια «πνευματική» χροιά, παρά το οτι οι Ασάνες δεν αποσκοπούν σε μια διαλογιστική κατάσταση του νου, όπως η λιγότερο κινητική και πιο στατική Χάθα Γιόγκα, που ευνοεί μια μεγαλύτερη ή έστω πιο μακροχρόνια εσωστρέφεια και αυτοσυγκέντρωση.
Φυσικά, οι ισχυρισμοί και η ανάλυση του Sjoman δεν παύουν να είναι παρά υποθέσεις και μια προσωπική γνώμη. Οι πληροφορίες που αποκάλυψε είναι ανοικτές σε πολλαπλές ερμηνείες. Αλλά οι θεωρίες του κλίνουν προς μια επιβεβαίωση: οτι δεν υπάρχει στην πραγματικότητα μία μονολιθική παράδοση της Γιόγκα. Μάλλον, η Γιόγκα είναι σεν ένα δέντρο, του οποίου τα κλαδιά αντιπροσωπεύουν πολλά κείμενα, δασκάλους και πολλές παραδόσεις, που συχνά επηρεάζουν αλλά και αντικρούουν η μία την άλλη.
Αυτή η διαπίστωση είναι αρχικά ανησυχητική. Αν δεν υπάρχει ένας μοναδικός σωστός τρόπος να εξασκούμε Χάθα Γιόγκα, τότε πώς ξέρουμε αν την κάνουμε σωστά; Αλλά, σε ένα άλλο επίπεδο είναι μάλλον απελευθερωτική η διαπίστωση οτι η Γιόγκα, όπως και η ίδια η ζωή, είναι άπειρα δημιουργική. Εκδηλώνεται μέσα από μια πληθώρα μορφών, αναγεννώντας τον εαυτό της, προκειμένου να εκπληρώσει τις ανάγκες διαφόρων εποχών, πολιτισμών και ανθρώπινων αναγκών. Είναι απελευθερωτικό να χειρίζεται κανείς τις Ασάνες τις Γιόγκα, όχι σαν πάγια πρότυπα, αλλά σαν ζωντανές εμπειρίες που ανοίγουν πόρτες προς ένα άπειρο δυναμικό.
Αυτό δε σημαίνει πως δεν πρέπει να τιμάμε την παράδοση. Είναι σημαντικό να τιμάμε τον κοινό στόχο που αποτελεί την ενότητα της Γιόγκα εδώ και αιώνες: την αφύπνιση και την εξέλιξη της συνείδησης, τη φώτιση. Για χιλιάδες χρόνια η γιόγκι προσπάθησαν να έλθουν σε άμεση επαφή με τη φωτεινή πηγή του πνεύματος. Για τους Χάθα Γιόγκι ειδικότερα, η προσπάθεια αυτή γίνεται χρησιμοποιώντας το περιορισμένο φυσικό σώμα. Κάθε φορά που ασκούμαστε πάνω στο στρωματάκι μας, τιμάμε την ένωση μας με την αρχική σημασία της Γιόγκα, χρησιμοποιώντας τις Ασάνες σαν εργαλεία εξερεύνησης και διεύρυνσης των δυνατοτήτων μας.
Η πρακτική εξάσκηση στη Γιόγκα μας ζητά να δουλέψουμε με το αδρό υλικό σώμα, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα και τις λεπτοφυείς του ενέργειες, που μας βοηθούν να αντλήσουμε από την εμπειρία και τη σοφία των προγενέστερων γιόγκι. Ανακαλύπτουμε εκ νέου αυτό που ίσχυε εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά το επιβεβαιώνουμε κάνοντας το και δικό μας βίωμα.
Αλλά, αν προσκολληθούμε στις Ασάνες σαν να ήταν η υπέρτατη αλήθεια, χάνουμε την αλήθεια. Ο πειραματισμός με τις Ασάνες προσφέρει ανακαλύψεις και εσωτερικές εμπειρίες - όχι εξωτερικά σχήματα. Αυτό έκαναν οι Γιόγκι από την αρχαιότητα και μετά μοιράστηκαν τις ανακαλύψεις τους με άλλους. Αν φοβόμαστε να κάνουμε το ίδιο, έχουμε χάσει το πνεύμα της Γιόγκα.
Τελικά, η αληθινή Γιόγκα δεν υπάρχει μέσα σε κείμενα ή σε λεκτικές περιγραφές, αλλά μέσα στην καρδιά του ασκούμενου. Τα κείμενα είναι τα χνάρια, αλλά οι Ασάνες είναι οι άπειρες εκδηλώσεις της διαρκώς μεταλλασσόμενης ζωτικής μας ενέργειας. Αυτό που έχει σημασία είναι η αφοσίωση μας στην προσπάθεια να αφυπνίσουμε αυτή τη ζωτική ενέργεια και να την εκφράσουμε με υλική μορφή. Τελικά, η Γιόγκα είναι διαχρονική, γιατί είναι τόσο παλιά, όσο και νέα. Είναι αφάνταστα αρχαία, αλλά και φρέσκια κάθε φορά που την εξασκούμε.
Copyright: Σταυρούλα Καπετάνιου