Μια επιστημονική ανάλυση των βιολογικών μηχανισμών ελέγχου της ισορροπίας
Οι ασκήσεις Γιόγκα – και ιδίως οι γιόγκικες ασάνες ισορροπίας – περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό εκούσιων και ακούσιων ελέγχων. Οι εκούσιοι έλεγχοι γίνονται συνειδητά και με τη θέληση μας. Οι ακούσιοι έλεγχοι συμβαίνουν αυτόματα και χωρίς τον συνειδητό μας έλεγχο. Αυτό είναι σωτήριο. Μας βοηθά να εκτελέσουμε μια κίνηση, μια στάση, μια άσκηση με οικονομία δυνάμεων και με εξασφάλιση της αυτοπροστασίας.
Οι κίνδυνοι είναι τόσο μεγάλοι από την απώλεια ισορροπίας, που η φύση έχει προικίσει τον ανθρώπινο οργανισμό με πολλαπλά είδη ελέγχου της ισορροπίας, για να μην κινδυνέψει να πάθει βλάβη. Μάλιστα, αυτά τα πολλαπλά είδη ελέγχου ενεργούν ταυτόχρονα και τάχιστα, με έναν ασυνείδητο, αυτόματο και αντανακλαστικό τρόπο.
Έτσι, αποτρέπεται ο κίνδυνος της καθυστέρησης που θα χρειαζόταν, αν ελέγχαμε την ισορροπία βασιζόμενοι μόνο στη θέληση και τον ενσυνείδητο, εκούσιο έλεγχο. Μια τέτοια καθυστέρηση μπορεί να απόβαινε μοιραία, γιατί στο μεταξύ μπορεί να πέφταμε και να χτυπούσαμε.
Υπάρχουν 4 βασικά είδη ελέγχου της ισορροπίας που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός:
α) Ιδιοδέκτες: Είναι ευαίσθητοι νευρώνες διάσπαρτοι στο σώμα, μέσα στους μυς, τις αρθρώσεις και τις περιτονίες. Παρακολουθούν το βαθμό και την ταχύτητα τυχόν μετακίνησης των οργάνων και ιδίως των αρθρώσεων από τη θέση τους. Διεγείρονται και πληροφορούν τον εγκέφαλο για ασυνήθιστες και επικίνδυνες για την ισορροπία και την ακεραιότητα του οργανισμού κινήσεις ή στάσεις, μετρώντας αλλαγές στην βαρομετρική πίεση, βαθμούς πόνου κ.λ.π.
β) Δερματικοί αισθητήρες πίεσης: Αυτοί είναι ειδικοί αισθητικοί νευρώνες που αντιλαμβάνονται τρόπους και βαθμούς πίεσης, καθώς το δέρμα πιέζεται από το έδαφος. Τα μηνύματα ερμηνεύονται από τον εγκέφαλο σαν μια αίσθηση ισορροπίας ή κινδύνου πτώσης. Οι περισσότεροι από αυτούς τους αισθητήρες είναι στην πατούσα και κάτω από το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού. Λιγότεροι υπάρχουν στις παλάμες και σε άλλα μέρη του σώματος.
γ) Ο λαβύρινθος του αυτιού: Δύο είδη αισθητήρων βρίσκονται στο βάθος του κάθε αυτιού, που παρακολουθούν τη θέση του κεφαλιού σε σχέση με το κέντρο της γης και την έλξη της βαρύτητας, καθώς και με τις στροφικές αλλαγές του σε σχέση με τη γραμμή του ορίζοντα.
δ) Τα μάτια: Με το βλέμμα ο εγκέφαλος ενημερώνεται για τη θέση της γραμμής ανάμεσα στα κέντρα των δύο ματιών σε σχέση με τη γραμμή του ορίζοντα. Όταν οι δύο γραμμές είναι παράλληλες, το μήνυμα είναι «ισορροπία», αλλά όταν δεν είναι παράλληλες, το μήνυμα είναι «κίνδυνος πτώσης.
Γι’ αυτό, όταν γέρνει το υπόλοιπο σώμα, το κεφάλι - και επομένως η γραμμή των ματιών - τείνουν να γέρνουν προς την αντίθετη πλευρά, προκειμένου να διατηρείται η παραλληλότητα με τον ορίζοντα. Αλλιώς, ζαλίζεται κανείς και το σώμα τείνει να πέσει.
Οι ασκήσεις Γιόγκα – και ιδίως οι γιόγκικες ασάνες ισορροπίας – περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό εκούσιων και ακούσιων ελέγχων. Οι εκούσιοι έλεγχοι γίνονται συνειδητά και με τη θέληση μας. Οι ακούσιοι έλεγχοι συμβαίνουν αυτόματα και χωρίς τον συνειδητό μας έλεγχο. Αυτό είναι σωτήριο. Μας βοηθά να εκτελέσουμε μια κίνηση, μια στάση, μια άσκηση με οικονομία δυνάμεων και με εξασφάλιση της αυτοπροστασίας.
Οι κίνδυνοι είναι τόσο μεγάλοι από την απώλεια ισορροπίας, που η φύση έχει προικίσει τον ανθρώπινο οργανισμό με πολλαπλά είδη ελέγχου της ισορροπίας, για να μην κινδυνέψει να πάθει βλάβη. Μάλιστα, αυτά τα πολλαπλά είδη ελέγχου ενεργούν ταυτόχρονα και τάχιστα, με έναν ασυνείδητο, αυτόματο και αντανακλαστικό τρόπο.
Έτσι, αποτρέπεται ο κίνδυνος της καθυστέρησης που θα χρειαζόταν, αν ελέγχαμε την ισορροπία βασιζόμενοι μόνο στη θέληση και τον ενσυνείδητο, εκούσιο έλεγχο. Μια τέτοια καθυστέρηση μπορεί να απόβαινε μοιραία, γιατί στο μεταξύ μπορεί να πέφταμε και να χτυπούσαμε.
Υπάρχουν 4 βασικά είδη ελέγχου της ισορροπίας που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός:
α) Ιδιοδέκτες: Είναι ευαίσθητοι νευρώνες διάσπαρτοι στο σώμα, μέσα στους μυς, τις αρθρώσεις και τις περιτονίες. Παρακολουθούν το βαθμό και την ταχύτητα τυχόν μετακίνησης των οργάνων και ιδίως των αρθρώσεων από τη θέση τους. Διεγείρονται και πληροφορούν τον εγκέφαλο για ασυνήθιστες και επικίνδυνες για την ισορροπία και την ακεραιότητα του οργανισμού κινήσεις ή στάσεις, μετρώντας αλλαγές στην βαρομετρική πίεση, βαθμούς πόνου κ.λ.π.
β) Δερματικοί αισθητήρες πίεσης: Αυτοί είναι ειδικοί αισθητικοί νευρώνες που αντιλαμβάνονται τρόπους και βαθμούς πίεσης, καθώς το δέρμα πιέζεται από το έδαφος. Τα μηνύματα ερμηνεύονται από τον εγκέφαλο σαν μια αίσθηση ισορροπίας ή κινδύνου πτώσης. Οι περισσότεροι από αυτούς τους αισθητήρες είναι στην πατούσα και κάτω από το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού. Λιγότεροι υπάρχουν στις παλάμες και σε άλλα μέρη του σώματος.
γ) Ο λαβύρινθος του αυτιού: Δύο είδη αισθητήρων βρίσκονται στο βάθος του κάθε αυτιού, που παρακολουθούν τη θέση του κεφαλιού σε σχέση με το κέντρο της γης και την έλξη της βαρύτητας, καθώς και με τις στροφικές αλλαγές του σε σχέση με τη γραμμή του ορίζοντα.
δ) Τα μάτια: Με το βλέμμα ο εγκέφαλος ενημερώνεται για τη θέση της γραμμής ανάμεσα στα κέντρα των δύο ματιών σε σχέση με τη γραμμή του ορίζοντα. Όταν οι δύο γραμμές είναι παράλληλες, το μήνυμα είναι «ισορροπία», αλλά όταν δεν είναι παράλληλες, το μήνυμα είναι «κίνδυνος πτώσης.
Γι’ αυτό, όταν γέρνει το υπόλοιπο σώμα, το κεφάλι - και επομένως η γραμμή των ματιών - τείνουν να γέρνουν προς την αντίθετη πλευρά, προκειμένου να διατηρείται η παραλληλότητα με τον ορίζοντα. Αλλιώς, ζαλίζεται κανείς και το σώμα τείνει να πέσει.
Και οι 4 αυτοί μηχανισμοί μαζί, ο ιδιοδεκτικός, ο δερματικός, ο ωτιαίος και ο οπτικός, στέλνουν συνεχώς πληροφορίες στον εγκέφαλο:
οι 3 πρώτοι στην παρεγκεφαλίδα που είναι στο πίσω και κάτω μέρος του εγκέφαλου και στα βασικά γάγγλια στο κέντρο μεταξύ των δύο ημισφαιρίων και ο 4ος στον ινιακό λοβό, όπου στέλνονται όλες οι οπτικές πληροφορίες και από όπου διακλαδίζονται σε πολλά και διάφορα μέρη του εγκέφαλου.
Ο εγκέφαλος έτσι έχει ανά πάσα στιγμή ένα «χάρτη» ολόκληρου του σώματος, που του δείχνει την κατάσταση και τη θέση των μυών, των οστών, των αρθρώσεων και γενικά των μελών και των οργάνων του, ποια από αυτά κινούνται, προς ποια κατεύθυνση, με τι ταχύτητα, με πόσο έντονη δύναμη και μέχρι ποιο βαθμό.
Με αυτές τις πληροφορίες, τα διάφορα μέρη του εγκέφαλου συνεργάζονται για να διεγείρουν τυχόν απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις, που συμβαίνουν ακούσια και αντανακλαστικά, με έναν ομαλό τρόπο, ιδίως αυτές που επιδρούν στα οστά των πελμάτων και τη σπονδυλική στήλη (όταν είμαστε ορθοί). Σε περίπτωση κινδύνου, ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται άμεσα, στέλνοντας εντολές στους μυς να συσπαστούν αντανακλαστικά, για να αλλάξει η στάση του σώματος και να προστατευτεί.
Οι αντανακλαστικές αυτές αντιδράσεις είναι αστραπιαίες, αλλά καμιά φορά δεν επαρκούν. Γι’ αυτό το λόγο, οι ίδιες πληροφορίες στέλνονται και στο φλοιό του εγκέφαλου, από όπου ελέγχονται με τη θέληση οι κινήσεις των σκελετικών μυών και επομένως η όλη ισορροπία του σώματος.
Ο εγκέφαλος αποκτά έτσι «έτοιμα σχέδια» δράσης, καταστρώνοντας μια στρατηγική αντιδράσεων μέσω της νευρομυϊκής μνήμης. Αυτό το κάνει π.χ. για γνωστές Ασάνες στις οποίες έχουμε εξασκηθεί πολλές φορές, το ανεβοκατέβασμα της σκάλας του σπιτιού μας, τα διάφορα σπορ που κάνουμε κ.λ.π.
Βέβαια, ο συνειδητός και εκούσιος έλεγχος της ισορροπίας, σε σύγκριση με τον ακούσιο και τον αντανακλαστικό, είναι βραδύτερος και οι κινήσεις είναι πιο αργές. Αλλά, αυτό είναι πολύ χρήσιμο για την εκμάθηση και την καλλιέργεια έντεχνου ελέγχου κινήσεων για ορισμένα επαγγέλματα, τέχνες, αθλήματα, ειδικές ασχολίες της καθημερινής ζωής και ενδείκνυται ιδιαίτερα για τις ασκήσεις της Γιόγκα
οι 3 πρώτοι στην παρεγκεφαλίδα που είναι στο πίσω και κάτω μέρος του εγκέφαλου και στα βασικά γάγγλια στο κέντρο μεταξύ των δύο ημισφαιρίων και ο 4ος στον ινιακό λοβό, όπου στέλνονται όλες οι οπτικές πληροφορίες και από όπου διακλαδίζονται σε πολλά και διάφορα μέρη του εγκέφαλου.
Ο εγκέφαλος έτσι έχει ανά πάσα στιγμή ένα «χάρτη» ολόκληρου του σώματος, που του δείχνει την κατάσταση και τη θέση των μυών, των οστών, των αρθρώσεων και γενικά των μελών και των οργάνων του, ποια από αυτά κινούνται, προς ποια κατεύθυνση, με τι ταχύτητα, με πόσο έντονη δύναμη και μέχρι ποιο βαθμό.
Με αυτές τις πληροφορίες, τα διάφορα μέρη του εγκέφαλου συνεργάζονται για να διεγείρουν τυχόν απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις, που συμβαίνουν ακούσια και αντανακλαστικά, με έναν ομαλό τρόπο, ιδίως αυτές που επιδρούν στα οστά των πελμάτων και τη σπονδυλική στήλη (όταν είμαστε ορθοί). Σε περίπτωση κινδύνου, ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται άμεσα, στέλνοντας εντολές στους μυς να συσπαστούν αντανακλαστικά, για να αλλάξει η στάση του σώματος και να προστατευτεί.
Οι αντανακλαστικές αυτές αντιδράσεις είναι αστραπιαίες, αλλά καμιά φορά δεν επαρκούν. Γι’ αυτό το λόγο, οι ίδιες πληροφορίες στέλνονται και στο φλοιό του εγκέφαλου, από όπου ελέγχονται με τη θέληση οι κινήσεις των σκελετικών μυών και επομένως η όλη ισορροπία του σώματος.
Ο εγκέφαλος αποκτά έτσι «έτοιμα σχέδια» δράσης, καταστρώνοντας μια στρατηγική αντιδράσεων μέσω της νευρομυϊκής μνήμης. Αυτό το κάνει π.χ. για γνωστές Ασάνες στις οποίες έχουμε εξασκηθεί πολλές φορές, το ανεβοκατέβασμα της σκάλας του σπιτιού μας, τα διάφορα σπορ που κάνουμε κ.λ.π.
Βέβαια, ο συνειδητός και εκούσιος έλεγχος της ισορροπίας, σε σύγκριση με τον ακούσιο και τον αντανακλαστικό, είναι βραδύτερος και οι κινήσεις είναι πιο αργές. Αλλά, αυτό είναι πολύ χρήσιμο για την εκμάθηση και την καλλιέργεια έντεχνου ελέγχου κινήσεων για ορισμένα επαγγέλματα, τέχνες, αθλήματα, ειδικές ασχολίες της καθημερινής ζωής και ενδείκνυται ιδιαίτερα για τις ασκήσεις της Γιόγκα
Γιατί να εφαρμόζουμε κανόνες ισορροπίας
Παρόλο που υπάρχουν οι ενστικτώδεις μηχανισμοί με τους οποίους το σώμα μπορεί να διατηρεί αυτόματα την ισορροπία, υπάρχουν ορισμένοι μηχανικοί νόμοι ισορροπίας, που θα τους αναλύσουμε παρακάτω. Αυτοί ισχύουν για κάθε υλικό σώμα μέσα στο χώρο, ζωντανό ή μη, κινούμενο ή ακίνητο.
Η γνώση και η εφαρμογή των νόμων ισορροπίας για όποιον ασκείται στη Γιόγκα είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι, προκειμένου να μπορεί να εκτελέσει μια Ασάνα πιο εύκολα, ευχάριστα και άνετα και να την κρατήσει για όλο και περισσότερο χρονικό διάστημα. Αυτό είναι επιθυμητό για τους εξής λόγους:
α) Στην καλύτερη περίπτωση, δεν αντλούμε κανένα όφελος από την Ασάνα και στη χειρότερη κινδυνεύουμε να τραυματιστούμε, αν από φόβο μη χάσουμε την ισορροπία μας, βγούμε από αυτήν γρήγορα, βιαστικά, απότομα και ανεξέλεγκτα. Χάνουμε τα οφέλη που δίνει η Ασάνα με τη σωστή είσοδο, παραμονή και έξοδο από τη στάση.
β) Γνωρίζοντας και εφαρμόζοντας αυτούς τους νόμους, έχουμε την ευκαιρία να «διδάξουμε» στο νευρομυϊκό μας σύστημα τους ελέγχους που απαιτούνται για να εκτελεστεί και να διατηρηθεί η στάση, αφυπνίζοντας αδρανείς περιοχές του εγκεφάλου μας, δυναμώνοντας αδύναμα μέρη του σώματος και αυξάνοντας τη μυϊκή μας συναρμογή, πράγμα που θα φανεί χρήσιμο και στην καθημερινή μας ζωή.
γ) Αποκτάμε επίγνωση και συνειδητό έλεγχο για λεπτομέρειες του σώματος και διεργασίες του οργανισμού, που στον ανεκπαίδευτο στη Γιόγκα άνθρωπο είναι ασυνείδητες.
δ) Δίνουμε χρόνο στον οργανισμό να μάθει πώς να διατηρεί την ισορροπία του και να την ξαναβρίσκει όταν τη χάνει, καθώς και να προβλέπει πώς να τη βρει ή πώς να μην τη χάσει, αυξάνοντας έτσι την κιναισθητική του ευφυΐα.
ε) Όταν έχουμε άνεση στην ισορροπία, μπορούμε και αναπνέουμε πιο άνετα, ρυθμικά και βαθιά. Μια τέτοια αναπνοή πολλαπλασιάζει τις ευεργετικές επιδράσεις των ασκήσεων Γιόγκα, ενώ αν τις κάνουμε χωρίς τέτοια αναπνοή, οι ασκήσεις έχουν πολύ μικρότερο όφελος, είναι πιο κουραστικές, δίνουν ρηχή εμπειρία και σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να είναι και επικίνδυνες.
Copyright: Stavroula Kapetaniou
Παρόλο που υπάρχουν οι ενστικτώδεις μηχανισμοί με τους οποίους το σώμα μπορεί να διατηρεί αυτόματα την ισορροπία, υπάρχουν ορισμένοι μηχανικοί νόμοι ισορροπίας, που θα τους αναλύσουμε παρακάτω. Αυτοί ισχύουν για κάθε υλικό σώμα μέσα στο χώρο, ζωντανό ή μη, κινούμενο ή ακίνητο.
Η γνώση και η εφαρμογή των νόμων ισορροπίας για όποιον ασκείται στη Γιόγκα είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι, προκειμένου να μπορεί να εκτελέσει μια Ασάνα πιο εύκολα, ευχάριστα και άνετα και να την κρατήσει για όλο και περισσότερο χρονικό διάστημα. Αυτό είναι επιθυμητό για τους εξής λόγους:
α) Στην καλύτερη περίπτωση, δεν αντλούμε κανένα όφελος από την Ασάνα και στη χειρότερη κινδυνεύουμε να τραυματιστούμε, αν από φόβο μη χάσουμε την ισορροπία μας, βγούμε από αυτήν γρήγορα, βιαστικά, απότομα και ανεξέλεγκτα. Χάνουμε τα οφέλη που δίνει η Ασάνα με τη σωστή είσοδο, παραμονή και έξοδο από τη στάση.
β) Γνωρίζοντας και εφαρμόζοντας αυτούς τους νόμους, έχουμε την ευκαιρία να «διδάξουμε» στο νευρομυϊκό μας σύστημα τους ελέγχους που απαιτούνται για να εκτελεστεί και να διατηρηθεί η στάση, αφυπνίζοντας αδρανείς περιοχές του εγκεφάλου μας, δυναμώνοντας αδύναμα μέρη του σώματος και αυξάνοντας τη μυϊκή μας συναρμογή, πράγμα που θα φανεί χρήσιμο και στην καθημερινή μας ζωή.
γ) Αποκτάμε επίγνωση και συνειδητό έλεγχο για λεπτομέρειες του σώματος και διεργασίες του οργανισμού, που στον ανεκπαίδευτο στη Γιόγκα άνθρωπο είναι ασυνείδητες.
δ) Δίνουμε χρόνο στον οργανισμό να μάθει πώς να διατηρεί την ισορροπία του και να την ξαναβρίσκει όταν τη χάνει, καθώς και να προβλέπει πώς να τη βρει ή πώς να μην τη χάσει, αυξάνοντας έτσι την κιναισθητική του ευφυΐα.
ε) Όταν έχουμε άνεση στην ισορροπία, μπορούμε και αναπνέουμε πιο άνετα, ρυθμικά και βαθιά. Μια τέτοια αναπνοή πολλαπλασιάζει τις ευεργετικές επιδράσεις των ασκήσεων Γιόγκα, ενώ αν τις κάνουμε χωρίς τέτοια αναπνοή, οι ασκήσεις έχουν πολύ μικρότερο όφελος, είναι πιο κουραστικές, δίνουν ρηχή εμπειρία και σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να είναι και επικίνδυνες.
Copyright: Stavroula Kapetaniou
RSS Feed