Τα Γιάμα και τα Νιγιάμα είναι το 2ο βήμα της Ράτζα Γιόγκα και αποτελούνται από 10 βασικές αρχές για σωστή δράση, δηλαδή δράση που αποφεύγει τις αρνητικές συνέπειες και καταλήγει σε θετικές.
Παλιότερα, προηγούνταν από τις Ασάνες. Τώρα, ο κόσμος ξεκινά τη Γιόγκα με τις Ασάνες. Αλλά, θα δρέψει πολύ περισσότερα οφέλη, αν μπορεί να ενσωματώσει τις 10 βασικές αρχές της Γιόγκα, ακόμα και μέσα στα μαθήματα ασκήσεων. Μας βοηθούν να διαφυλάξουμε ενέργεια, να αποφύγουμε την αρνητικότητα, να αποκτήσουμε αρμονία μέσα μας και με τους γύρω μας και να πλησιάσουμε τον αληθινό μας Εαυτό.
1) Γιάμα: Τι να αποφεύγουμε
α) Αχίμσα
Αχίμσα σημαίνει μη-βία. Επομένως, για να εφαρμόσουμε την Αχίμσα στη ζωή μας και στα μαθήματα Γιόγκα, προσπαθούμε να αποφύγουμε κάθε μορφή βίας στη σκέψη, στα λόγια και στην πράξη. Για να το πετύχουμε αυτό, χρειάζεται να έχουμε επίγνωση του βαθμού έντασης που επικρατεί στον οργανισμό μας, καθώς η ένταση μας οδηγεί πολύ εύκολα στη βία.
Στα μαθήματα Γιόγκα, αποφύγετε να ζορίζεστε για να πετύχετε αποτελέσματα. Αν διδάσκετε, καθοδηγείστε τους μαθητές σας να μη βιάζονται για αποτελέσματα και να μην παραβιάζουν τα όρια τους. Η βία και η συνειδητότητα δεν μπορούν να συνυπάρχουν. Αν κάποιος είναι συνειδητός, δεν μπορεί να είναι βίαιος. Οι βίαιοι άνθρωποι δεν είναι συνειδητοί.
Διδάξτε τους μαθητές σας λοιπόν πως είναι πιο σημαντικό να έχουν επίγνωση και να αισθάνονται το σώμα τους χωρίς να το κρίνουν, παρά μέχρι που θα φτάσει το σώμα τους την κάθε άσκηση. Ο απώτατος στόχος της Γιόγκα δεν είναι σωματικός. Είναι η επίγνωση του αληθινού Εαυτού. Κι ο αληθινός Εαυτός δεν είναι το σώμα. Το σώμα είναι ένα μέσο για τον απώτατο σκοπό. Το σώμα είναι προσωρινό και φθαρτό, αλλά ο Εαυτός είναι αιώνιος, αγέννητος και αθάνατος.
β) Σάτυα
Σάτυα σημαίνει αλήθεια. Για να εφαρμόσουμε Σάτυα, πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε ανελέητα ειλικρινείς – κυρίως με τον εαυτό μας. Ένας τρόπος για να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και, κατ’ επέκταση με τους άλλους, είναι να έχουμε επίγνωση για τα βαθύτερα κίνητρα μας.
Πώς να εφαρμόσουμε αυτή την αρχή στην πρακτική μας της Γιόγκα; Γιατί κάνουμε Γιόγκα; Ποιό είναι το κίνητρο που μας οδηγεί στο στρωματάκι μας; Για να ξεπεράσουμε εντάσεις; Για να χαλαρώσουμε; Για να φτιάξουμε ένα ωραίο σώμα; Για να γνωρίσουμε τον Εαυτό; Για να υποτάξουμε το εγώ και να γνωρίσουμε τον Εαυτό; Δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση. Αρκεί κανείς να ξέρει τα κίνητρα του.
Γιατί θέλουμε να διδάξουμε Γιόγκα; Γιατί μας γεμίζει να χαρίζουμε υγεία και ευεξία στους συνανθρώπους μας; Για να βγάλουμε χρήματα; Για να κάνουμε κάτι που μας αρέσει; Γιατί μας θαυμάζουν; Για να υπηρετήσουμε τους άλλους; Πάλι δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση. Αρκεί κανείς να ξέρει τα κίνητρα του και να έχει επίγνωση όταν αυτά αλλάζουν.
Κάνοντας ο καθένας τη Γιόγκα του, όταν ένα μέρος του σώματος είναι δύσκαμπτο, το να επιβαρύνει ένα άλλο μέρος του σώματος προκειμένου να πετύχει μια στάση, για να φανεί ή να πει οτι την πέτυχε, είναι μια ψευδαίσθηση. Π.χ. αν κανείς κυρτώνει τη μέση του για να κάνει μια Ορθή Δίπλωση, γιατί δεν έχει ευκαμψία στις ισχιακές αρθρώσεις, προκειμένου να γίνει η κάμψη εμπρός από τη βάση της λεκάνης, είναι παραβίαση της Σάτυα. Δεν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και κινδυνεύεις να επιβαρύνεις άσκοπα τη μέση σου. Πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζουμε τα «δύσκολα» μέρη του σώματος με ειλικρίνεια, να δεχόμαστε τα όρια τους και να δουλέψουμε με αυτά υπομονετικά, για να τα βελτιώσουμε.
γ) Αστέγυα
Αστέγυα σημαίνει μη-κλοπή. Για να εφαρμόσουμε την αστέγυα, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πότε εγείρεται μέσα μας ένα πολύ συνηθισμένο συναίσθημα: η ζήλεια. Και πίσω από τη ζήλεια, κρύβονται δύο άλλα ακόμα πιο οδυνηρά συναισθήματα, που συνήθως θέλουμε να τα κουκουλώσουμε γιατί μειώνουν το εγώ μας περισσότερο από όσο το αντέχει: χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια.
Κλέβουμε από τους άλλους όταν ζηλεύουμε κάτι που έχουν. Τους ζηλεύουμε γιατί νιώθουμε κατώτεροι που δεν το έχουμε (ή νομίζουμε πως δεν το έχουμε) κι εμείς. Κλέβουμε για να φανούμε σπουδαιότεροι και πιο άξιοι από ότι νιώθουμε στο βάθος. Κι αυτό, γιατί δεν ξέρουμε την πραγματική μας αξία ή ίσως δεν έχουμε προσπαθήσει αρκετά για να βγει στην επιφάνεια.
Αν εμείς (ή οι μαθητές μας) δεν προσπαθούμε όσο θα μπορούσαμε, κλέβουμε από τον εαυτό μας την δυνατότητα να βελτιωθούμε. Αν μιμούμαστε ότι κάνουν οι άλλοι, χωρίς να ξέρουμε πραγματικά τι κάνουμε και γιατί να το κάνουμε, χωρίς να είναι το σώμα μας έτοιμο να το κάνει, κλέβουμε από τους άλλους την «εικόνα» τους, γιατί τη ζηλεύουμε.
Για να μην κλέβουμε από τα συστήματα και τις πρακτικές των άλλων, θα πρέπει να κάνουμε «δικά» μας αυτά που διδάσκουν. Δηλαδή πρέπει να τα ακολουθήσουμε και να τα εξασκήσουμε μέχρι να γίνουν κτήμα μας. Τότε, δεν είναι κλοπή να τα ασκούμε ή να τα διδάσκουμε. Συχνά όμως, παίρνουμε μια τεχνική από εδώ, μια προσέγγιση από εκεί και κάνουμε μια κακότεχνη σαλάτα. Κι όλα αυτά τα «συστατικά» τα παίρνουμε σκάβοντας 1 μέτρο σε 50 μεριές, αντί να σκάψουμε 50 μέτρα σε ένα μέρος.
Δυστυχώς, αυτή τη σαλάτα δεν την σερβίρουμε μόνο στον εαυτό μας, αλλά και στους καημένους τους μαθητές μας, κινδυνεύοντας ακόμα και να τους βλάψουμε ή έστω να μην τους προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα μαθήματος που θα είχαν αν ακολουθούσαν ένα σύστημα.
Για να μην κλέβουμε άλλους δασκάλους και για να μην κλέβουν οι μαθητές μας από άλλους μαθητές ή δασκάλους, πρέπει να έρθουμε σε επαφή ο καθένας με το δικό του σώμα, τη δική του ενέργεια, τον δικό του εσωτερικό δάσκαλο. Πρέπει να καλλιεργήσουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας κι αυτή έρχεται μόνο μέσα από την δική μας συνειδητή πρακτική εξάσκηση.
δ) Απαριγκράχα
Απαριγκράχα σημαίνει ολιγάρκεια. Για να εφαρμόσουμε Απαριγκράχα, πρέπει να μάθουμε να ξεχωρίζουμε ανάγκες από επιθυμίες και να έχουμε επίγνωση για τις συνέπειες των επιλογών μας. Σημαίνει να ξέρουμε τα όρια μας. Σημαίνει να ξέρουμε πότε το «αρκετό» είναι αρκετό και να μην παρασυρόμαστε από την απληστία, τη ζήλεια, την ασυνείδητη μίμηση, τον υπερκαταναλωτισμό. Στο μάθημα Γιόγκα μερικοί μαθητές βαριούνται εύκολα και θέλουν να κάνουν όλο και πιο πολλές ή πιο δύσκολες ή απλά διαφορετικές ασκήσεις. Ή θέλουν να κάνουν μια άλλη μέθοδο, όχι για να εμπλουτιστούν, αλλά γιατί βαρέθηκαν αυτή που κάνουν.
Το να βαριέσαι είναι ένδειξη έλλειψης επίγνωσης. Όταν υπάρχει επίγνωση και η πιο απλή, η πιο γνωστή άσκηση παρέχει μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Όταν η προσοχή είναι στραμμένη μέσα μας, είναι σαν να κάνουμε Γιόγκα μόνοι μας, ακόμα κι αν κάνουμε ομαδικά. Αντλούμε από μέσα μας πληροφορίες, αισθήματα, γνώση, κατανόηση και απόλαυση. Τότε, νιώθουμε τέτοια ικανοποίηση, τέτοια πληρότητα, που δεν μας λείπει τίποτε. Είμαστε ευχαριστημένοι με ότι έχουμε και με ότι κάνουμε και δε συγκρίνουμε τον εαυτό μας με κανέναν άλλο.
ε) Μπραχματσάρυα
Μπραχματσάρυα σημαίνει εγκράτεια. Όταν εφαρμόζουμε Μπραχματσάρυα, αυτομάτως αποφεύγουμε υπερβολές, χωρίς να νιώθουμε στέρηση ή καταπίεση. Το κάνουμε γιατί νιώθουμε καλύτερα αποφεύγοντας τις, παρά ενδίδοντας σ’ αυτές – ιδίως όσες αφορούν την απληστία του νου και των αισθήσεων για αυτοϊκανοποίηση. Το κάνουμε, γιατί ο εγκρατής κερδίζει πολλά περισσότερα από ότι με μια προσωρινή αλλά ρηχή ικανοποίηση: κερδίζει σε αυτοεκτίμηση, ενέργεια και γνώση.
Μπορούμε να διδάξουμε τους μαθητές μας να κάνουν οικονομία ενέργειας και να καταναλώνουν την ελάχιστη δυνατή ενέργεια για να πετύχουν τα μέγιστα αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι δε χρειάζεται να βάζει κανείς πιο έντονη δύναμη από όσο χρειάζεται για να πετύχει μια στάση. Ο στόχος μας στη Γιόγκα θα πρέπει να είναι η εξοικονόμηση και η αποθήκευση ενέργειας και όχι η σπατάλη της.
Πολλοί μαθητές της Γιόγκα προσελκύονται από έντονη άσκηση, γιατί πιστεύουν οτι τους γυμνάζει περισσότερο ή οτι θα εκτονώσει ένταση ή οτι θα τους προχωρήσει πιο γρήγορα. Αυτό είναι ψευδαίσθηση. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό των αρχάριων, που κάνουν τις ασκήσεις Γιόγκα με περισσότερη ένταση από όσο θα έπρεπε, γιατί δεν έχουν καταλάβει πώς πρέπει να γίνονται οι ασκήσεις της Γιόγκα.
Η Γιόγκα όμως είναι ένα σύστημα σωματικών ελέγχων που αξιοποιεί τη λανθάνουσα δύναμη που είναι ενσωματωμένη μέσα σε μια συνεχή τάση που περιέχει ο συνδετικός ιστός. Ειδικά ο μαλακός συνδετικός ιστός (τένοντες, σύνδεσμοι, περιτονίες και μυϊκές φάσιες), διατρέχει όλο το σώμα. Μαζί με τους βαθιούς μυς του σώματος, που είναι πολλοί και μικροί και δεν καταναλώνουν πολλή ενέργεια, μας κρατά σε ισορροπία και μας επιτρέπει να σταθούμε στην ορθή στάση ή καθιστή στάση για πολλή ώρα, χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτούμε ή να το προσπαθήσουμε.
Όσο πιο έντονη δύναμη χρησιμοποιεί κανείς, τόσο περισσότερο εμποδίζει την έμφυτη και λανθάνουσα δύναμη να εκδηλωθεί. Η έντονη δύναμη χρησιμοποιεί τους επιφανειακούς μυς, που δεν έχουν αντοχή. Αντίθετα, αν μάθει κανείς πώς να χαλαρώνει ότι δεν χρειάζεται να συσπάται και έτσι να κάνει οικονομία δυνάμεων, τόσο περισσότερη δύναμη απελευθερώνεται από το λανθάνον δυναμικό και, στη συνέχεια, απαιτείται λιγότερη μυϊκή δύναμη για την επίτευξη μιας ακίνητης στάσης, μιας Ασάνας.
Ένας άλλος τρόπος να διαφυλάσσουμε ενέργεια και να την έχουμε διαθέσιμη για τις ασκήσεις Γιόγκα είναι επίσης να κρατάμε το υπογάστριο αναρροφημένο και τραβηγμένο προς το κεφάλι. Τότε, έχουμε καλύτερη σωματική στάση και δεν κουραζόμαστε εύκολα. Ενώ αν αφήνουμε την κοιλιά μας τελείως χαλαρή έτσι ώστε να κρέμεται προς τα έξω ή κάνουμε κατάχρηση της κοιλιακής αναπνοής στις στάσεις της Γιόγκα, το σώμα δε στηρίζεται όσο χρειάζεται και θα χαλαρώσουμε υπερβολικά όταν ή εκεί που δεν πρέπει, μπαίνοντας σε μια Ταμασική κατάσταση.
Τελικά, η εγκράτεια σε ένα πράγμα, μας παρέχει αφθονία σε κάτι άλλο, ίσως πιο σημαντικό. Ο δάσκαλος της Γιόγκα μπορεί να ενθαρρύνει τους μαθητές του να εφαρμόσουν αυτή την αρχή και στην καθημερινή τους ζωή, αφού την κατανοήσουν έμπρακτα και στον τρόπο που ασκούνται στη Γιόγκα.
2) Νιγιάμα: Τι να κάνουμε
α) Σάουσα
Σάουσα είναι καθαρότητα στο σώμα, την καρδιά και το νου. Όταν έχει βιώσει κανείς την καθαρότητα, τότε συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στην ακαθαρσία και την καθαρότητα. Τότε δεν του αρέσει πια η ακαθαρσία, γιατί συνειδητοποιεί πόση ευεξία του στερεί.
Όλη η πρακτική στη Γιόγκα είναι μια διαδικασία κάθαρσης από τοξίνες και εντάσεις. Αυτή η κάθαρση είναι που μας κάνει να νιώθουμε τόσο όμορφα κάνοντας Γιόγκα και ένα από τα κίνητρα που θέλουμε στη συνέχεια να τη διδάξουμε και σε άλλους. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διδάξετε την καθαρότητα στα μαθήματα Γιόγκα.
Πρώτα-πρώτα είναι το χονδροειδές υλικό επίπεδο. Ζητήστε από τους μαθητές να μην εκπέμπουν έντονες μυρωδιές είτε από έλλειψη καθαριότητας είτε γιατί φορούν έντονα αρώματα. Φροντίστε να είναι οι χώροι καθαροί και τακτικοί και ζητήστε από τους μαθητές να συμβάλλουν ώστε να διατηρείται έτσι.
Π.χ. μπορούν να βάζουν πίσω στη θέση τους τα βοηθήματα που χρησιμοποιούν καλά γωνιασμένα, ώστε να χωρέσουν όλα και να τα βρουν οι επόμενοι μαθητές τακτικά. Ζητήστε τους να πλένουν συχνά το ατομικό τους στρωματάκι και να μην πατούν πάνω στα στρωματάκια των άλλων. Αν τους παρέχετε εσείς στρώματα, οι μαθητές πρέπει να φέρνουν μαζί τους μια καθαρή πετσέτα.
Στο πιο λεπτοφυές επίπεδο, οι μαθητές δεν πρέπει να μιλούν δυνατά μέσα στην αίθουσα των ασκήσεων, για να μην διαταράσσεται η ενέργεια. Δεν πρέπει να μιλάνε για δυσάρεστα πράγματα και να επικρίνουν ή να κουτσομπολεύουν μέσα στην αίθουσα, γιατί γεμίζει αρνητική ενέργεια που κάνει την ατμόσφαιρα ακάθαρτη.
Επίσης, διδάξτε τους ότι όλες οι τεχνικές της Γιόγκα αποτελούν μια μέθοδο κάθαρσης: οι σωματικές ασκήσεις, οι Ασάνες, η Πραναγυάμα, η χαλάρωση, ο διαλογισμός – όλα αυτά καθαρίζουν το σώμα, τα ενεργειακά κανάλια και το νου από οτιδήποτε περιττό. Όταν φύγουν τα περιττά που αποτελούν εμπόδια, αποκαλύπτεται η αγνή, αληθινή μας φύση.
β) Σαντόσα
Σαντόσα είναι η εσωτερική θετικότητα. Ασκούμε Σαντόσα με την αποδοχή του παρόντος όπως είναι, έτσι ώστε να αισθανόμαστε πάντα μια εσωτερική ικανοποίηση, που δεν εξαρτάται και δεν διαταράσσεται από την εξωτερική πραγματικότητα και τις μεταλλασσόμενες καταστάσεις του υλικού κόσμου.
Στα μαθήματα Γιόγκα, μετά τον ψαλμό του ΩΜ, ψέλνουμε «Σάντι». Το «Σάντι» έχει την ίδια ρίζα με την «Σαντόσα». Ψέλνοντας Σάντι, βάζουμε σε λόγια αυτό το αίσθημα εσωτερικής γαλήνης που πηγάζει αυθόρμητα από μέσα μας και ψέλοντας το, του επιτρέπουμε ταυτόχρονα να εκδηλωθεί. Συμβαίνει δηλαδή και το αντίθετο: ο ίδιος ο ψαλμός μας δημιουργεί γαλήνη μέσα μας και την εκπέμπουμε και γύρω μας. Έτσι απλώνεται η ειρήνη στον κόσμο.
Τα μικρά παιδιά έχουν Σαντόσα, αλλά καθώς μεγαλώνουμε, τη χάνουμε. Στο μάθημα Γιόγκα, μπορούμε να βρούμε αυτό το αίσθημα της Σαντόσα, όταν δεν έχουμε προσδοκίες, όταν δεν βρίσκουμε συνέχεια πράγματα να επικρίνουμε ή για τα οποία να γκρινιάζουμε, όταν δεχόμαστε τους συμμαθητές μας και τον εαυτό μας όπως είναι.
Π.χ. αν ο διπλανός μας κάνει μια στάση σε πιο προχωρημένο επίπεδο από ότι μπορούμε εμείς, ο πειρασμός είναι να συγκρίνουμε τον εαυτό μας μ’ εκείνον και να νιώθουμε άσχημα για τον εαυτό μας. Ή μπορεί να ψάξουμε να βρούμε κάτι αρνητικό να τον επικρίνουμε, για να τον μειώσουμε στα μάτια μας, ώστε να φανούμε εμείς στα δικά μας μάτια ανώτεροι ή καλύτεροι.
Όμως, αν εστιάσουμε την προσοχή μέσα μας, ακόμα και στην ίδια μας την δυσκαμψία ή σε πιθανούς πόνους και εντάσεις, σύντομα θα δούμε τη μεταμόρφωση να συμβαίνει: ο πόνος μειώνεται, η ένταση μετατρέπεται σε χαλάρωση, η ευκαμψία αντικαθιστά την δυσκαμψία και όλα αυτά χωρίς έντονη προσπάθεια. Απλά, χρησιμοποιούμε το φως της επίγνωσης, την δεκτικότητα και την υπομονή. Η Σαντόσα θα εκδηλωθεί πρώτα σε διάφορα μέρη του σώματος μας και, λίγο-λίγο, θα ξεχειλίσει και μέσα στην ψυχή μας.
Αν ο δάσκαλος δει τις εκφράσεις στο πρόσωπο των μαθητών, θα καταλάβει αν καλλιεργούν Σαντόσα ή όχι. Θα φανεί αν ζορίζονται ή υπερ-προσπαθούν, αν τους βασανίζει το μυαλό τους ή αν δεν αναπνέουν βαθιά. Η αναπνοή είναι δείκτης της Σαντόσα και ελέγχοντας την κατάλληλα μπορεί να μας οδηγήσει στη Σαντόσα. Καμία άσκηση της Γιόγκα δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος της αναπνοής. Αν η αναπνοή δεν μπορεί να ρέει ανεμπόδιστα, η άσκηση δεν είναι πια άνετη κι όταν δεν είναι άνετη, η Γιόγκα είναι βασανιστήριο αντί για μια ευδαιμονική πρακτική όπως θα έπρεπε.
Όπως μας λέει ο Πατάντζαλι στις Σούτρες του, η άνεση (Σούκα) πρέπει να ισορροπεί με την προσπάθεια (Στίρα) για να συμβεί η εξισορρόπηση των αντιθέτων, που είναι ο στόχος της Γιόγκα και ιδιαίτερα της Χάθα Γιόγκα. Έτσι, ο δάσκαλος θυμίζει στους μαθητές να μη ζορίζονται, να μειώσουν την προσπάθεια αν δυσχεραίνεται η αναπνοή και να φροντίζουν πάντα να ασκούν αυτοπαρατήρηση στο σώμα και στην αναπνοή.
Σαν μαθητές στο μονοπάτι της Γιόγκα, ας μην χάνουμε ευκαιρία να ευγνωμονούμε: είναι μια μορφή της Σαντόσα. Αναγνωρίζοντας τα καλά που έχουμε, μας ανοίγεται ο δρόμος και για άλλα καλά. Ο δάσκαλος της Γιόγκα μπορεί να θυμίζει στους μαθητές να ευγνωμονούν σε κάθε ευκαιρία. Στη διάρκεια της χαλάρωσης ή του διαλογισμού, ας θυμηθούμε όλα τα καλά που έχουμε στη ζωή μας. Όταν οι μαθητές κάνουν μια Ασάνα ισορροπίας στο ένα πόδι, αφού επιστρέψουν, ας πάρουν λίγες στιγμές να αισθανθούν πόσο απολαυστικό είναι να στέκεσαι σε δύο πόδια. Μόνο όταν σταθείς για λίγο στο ένα, νιώθεις ευγνωμοσύνη που έχεις δύο.
Είναι γεγονός ότι εύκολα μας προσβάλλει η ασθένεια της «δεδομενίτιδας». Παίρνουμε τα δώρα που υπάρχουν στη ζωή μας σαν δεδομένα και ξεχνάμε να ευγνωμονούμε. Αντίθετα, γκρινιάζουμε για ότι μας λείπει και όλο βρίσκουμε κάτι να μας λείπει. Όταν κανείς γκρινιάζει, έχει πάψει να είναι συνειδητός. Συνειδητότητα και ευγνωμοσύνη πάνε μαζί. Μόλις γίνεις συνειδητός, δεν μπορεί παρά να προσέξεις αυτό που υπάρχει στο παρόν και να βρεις κάτι θετικό σ’ αυτό. Άλλωστε, δεν υπάρχει τίποτε που να είναι 100% μόνο ευχάριστο ή δυσάρεστο. Μέσα στο ευχάριστο υπάρχει πάντα και κάτι δυσάρεστο και μέσα στο δυσάρεστο, μπορούμε να βρούμε κάτι ευχάριστο ή έστω ωφέλιμο.
Η Σαντόσα απαιτεί έναν ανοιχτό νου, χωρίς άμυνες, απέναντι στο παρόν και απέναντι σε όλα όσα υπάρχουν. Η Σαντόσα είναι ευδαιμονία γιατί εξαφανίζει τις επιθυμίες που αφορούν οτιδήποτε άλλο από αυτό που υπάρχει στο παρόν. Το δέχεσαι όπως είναι. Η Σαντόσα είναι δείγμα Σάττβα και η εξάσκηση της Σαντόσα με τη σειρά της καλλιεργεί Σάττβα: ισορροπία ανάμεσα στην άνεση και την προσπάθεια (Σούκα και Στίρα).
γ) Τάπας
Τάπας είναι η αυτοπειθαρχία. Εφαρμόζουμε Τάπας κάθε φορά που η κεντρική μας θέληση προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω στις παρορμήσεις της στιγμής και να πάρει καλύτερες αποφάσεις, οδηγώντας σε σωστότερες ενέργειες, που έχουν καλύτερες συνέπειες στον εαυτό μας και στο περιβάλλον.
Όταν ο δάσκαλος βλέπει ότι ένας μαθητής δεν κάνει επαρκή προσπάθεια στο μάθημα Γιόγκα, μπορεί να τον ενθαρρύνει και να τον κινητοποιήσει. Η ικανοποίηση που παίρνει κανείς από τη σωστή προσπάθεια είναι κίνητρο για να συνεχίσει. Αλλά πρέπει να είναι η σωστή προσπάθεια. Το να ζορίζεσαι δεν είναι σωστή προσπάθεια. Ούτε είναι σωστή προσπάθεια να κάνεις τις ασκήσεις απρόσεκτα, βιαστικά, ανεξέλεγκτα. Αν κανείς δεν μπορεί να κάνει μια άσκηση στην κανονική της μορφή, δεν πρέπει να μείνει αδρανής. Ο δάσκαλος πρέπει να του δώσει μια πιο εύκολη παραλλαγή ή μια άλλη άσκηση σαν υποκατάστατο. Δουλεύοντας με αυτά, σε λίγο καιρό θα μπορεί να κάνει κάτι πιο δύσκολο, βάζοντας όμως τον ίδιο βαθμό προσπάθειας.
Το Τάπας – σε συνεργασία με την Σάτυα – μας φέρνει αντιμέτωπους να εξετάσουμε τα εμπόδια στην εξέλιξη μας, τους τρόπους με τους οποίους δημιουργούμε μια αρνητική πραγματικότητα, αντίθετη από την Σαντόσα. Μήπως μας λείπει η κάθαρση; Αν ναι, το σώμα μας θα είναι πιο δύσκαμπτο, η πρακτική μας πιο δύσκολη. Το να κάνουμε μια αποτοξίνωση και στη συνέχει ανα ακολουθήσουμε μια πιο υγιεινή διατροφή, για να μπορούμε μετά να κάνουμε τις ασκήσεις μας πιο εύκολα, είναι Τάπας. Το να αποφύγουμε έναν ακατάστατο τρόπο ζωής που μετά δυσκολεύει την πρακτική μας στη Γιόγκα, είναι Τάπας.
Το να πάμε στο στρωματάκι μας για Γιόγκα ή να έρθουμε στο μάθημα στη σχολή, τη συγκεκριμένη ώρα και μέρα που έχουμε δεσμευτεί οτι θα το κάνουμε, ακόμα κι αν δεν έχουμε καλή διάθεση εκείνη τη στιγμή, είναι Τάπας. Το Τάπας ενισχύει την ίδια του την επανάληψη – παρά το ότι ο νους μας καμιά φορά μας το παρουσιάζει σαν αγγαρεία – γιατί αμέσως έχουμε οφέλη: καλύτερη και περισσότερη ενέργεια, λιγότερα προβλήματα, περισσότερη αποτελεσματικότητα σε ότι καταπιαστούμε.
δ) Σβαντγυάγια
Σβαντγυάγια είναι η αυτοπαρατήρηση. Ασκούμε Σβαντγυάγια όταν παρατηρούμε και ευρευνούμε τον εαυτό μας. Έτσι αυξάνουμε την αυτογνωσία μας. Χωρίς αυτογνωσία, δεν μπορούμε να έχουμε καλή επικοινωνία, καλές σχέσεις με τους γύρω μας και μια καλή ζωή. Όλο θα βρίσκουμε τα στραβά και τα λάθη στους άλλους και όλα καλά με τον εαυτό μας. Αυτό δημιουργεί αρνητικές αντιδράσεις στους γύρω μας και τους κάνει αμυντικούς ή επιθετικούς απέναντι μας – σίγουρα όχι συνεργάσιμους – τους κάνει να μας αποφεύγουν.
Για να καλλιεργήσουμε Σβαντγυάγια, μας βοηθά η μελέτη βιβλίων και γραφών, τα λόγια σοφών, το να παρακολοθούμε μαθήματα ή σεμινάρια με πιο πεπειραμένους γνώστες. Σαν μαθητές του πνευματικού δρόμου, πρέπει να ξέρουμε τι κάνουμε, τα κίνητρα μας, τις συνέπειες των πράξεων μας.
Ο δάσκαλος της Γιόγκα πρέπει να αφυπνίσει τον εσωτερικό δάσκαλο στους μαθητές. Γι’ αυτό, τους δίνει κατάλληλες λεκτικές οδηγίες για την τεχνική των ασκήσεων, αλλά και οδηγίες για να καλλιεργήσουν αυτοπαρατήρηση και αυτογνωσία. Έτσι, όχι μόνο θα αποφύγουν πιθανούς τραυματισμούς, αλλά θα μπορέσουν να αντλήσουν όλα τα οφέλη που μπορεί να τους προσφέρει η άσκηση.
Καθώς κανείς παρατηρεί τον εαυτό του, καταλαβαίνει τα όρια του, αν κάνει μια άσκηση σωστά, οπότε θα είναι και άνετη ή αν δεν κάνει επαρκή προσπάθεια, οπότε η άσκηση θα του είναι αδιάφορη ή βαρετή ή αν κάνει υπερβολική προσπάθεια, οπότε θα τον κουράζει ή θα τον βλάψει. Όλα αυτά μπορούν οι μαθητές να τα ρυθμίσουν αυτόβουλα, ακολουθώντας το αίσθημα τους, αν ο δάσκαλος τους καθοδηγήσει κατάλληλα για να το κάνουν.
Ένας άλλος τρόπος για να καλλιεργήσει ο δάσκαλος Σβαντγυάγια στους μαθητές του είναι να τους διαβάσει λόγια σοφών και να τους ενθαρρύνει να στοχαστούν πάνω σ’ αυτά, καταλήγοντας στα δικά τους συμπεράσματα. Αυτή είναι και μέθοδος της Γκνιάνα Γιόγκα, που μας ωθεί να κάνουμε προσωπική έρευνα για την αλήθεια.
ε) Ίσβαρα Πρανιντάνα
Αυτό το Νιγιάμα μας προτρέπει να παραδώσουμε το εγώ μας σε μια ανώτερη δύναμη. Κατ’ αρχή είναι μεγάλη υπόθεση να καταλάβει κανείς οτι υπάρχει μια δύναμη ανώτερη από το εγώ μας. Δεν το ξέρουν όλοι. Ούτε θέλουν να το μάθουν όλοι. Οι περισσότεροι όλο κι όλο που ξέρουν από τον ευατό τους είναι το εγώ τους και το προτιμούν. Δεν θέλουν να το απαρνηθούν, δεν είναι έτοιμοι να το κάνουν και αυτό είναι εντάξει. Δεν μπορεί κανείς να τους αναγκάσει και δεν θα έπρεπε.
Όταν κανείς επιτίθεται στο εγώ του άλλου, το κάνει να γίνει πιο ισχυρό για να αμυνθεί ή να κυριαρχήσει. Επομένως, ο καθένας μόνο στο δικό του εγώ μπορεί και πρέπει να δουλέψει, ώστε να απελευθερωθεί από αυτό. Και θα το κάνει μόνο όταν συνειδητοποιήσει τον πρόσθετο και περιττό πόνο που του δημιουργεί.
Για να ελευθερωθούμε από το εγώ μας, αφιερώνουμε τα έργα και τους καρπούς των έργων σε μια δύναμη ανώτερη από το εγώ μας. Οι περισσότεροι μαθητές και δάσκαλοι της Γιόγκα ενδιαφέρονται υπερβολικά για τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους. Θέλουν κάτι να πετύχουν και αυτό δημιουργεί ένταση και άγχος, προσδοκίες και έδαφος – από τη μια - για ματαιοδοξία και έπαρση ή – από την άλλη – για ανασφάλεια, φόβο, απογοήτευση και μειονεκτικότητα.
Το εγώ κατατρέχεται από μανία επίτευξης. Ο δάσκαλος μπορεί να μειώσει τη μανία επίτευξης στους μαθητές, βάζοντας τους προτεραιότητες εργασίας με το σώμα, την αναπνοή και το νου, άσχετα με τον τυχόν τελικό στόχο. Μπορεί μάλιστα να τους εμφυσήσει την ιδέα οτι δεν υπάρχει πραγματικά τελικός στόχος, αλλά μια διαρκής προσπάθεια τελειοποίησης, που ίσως δεν την φτάνουμε ποτέ. Είναι η διαδιασία που έχει αξία και όχι ο στόχος.
Μπορεί να τους θυμίζει ότι είναι πιο σημαντικό να κάνουμε τη σωστή προσπάθεια και το τι αισθανόμαστε κάνοντας μια Άσανα, παρά το εξωτερικό σχήμα ή η εικόνα της «τελικής» στάσης.
Μπορεί να τους εξηγήσει ότι στη Γιόγκα πάντα «τείνουμε» προς μια τελειοποίηση, αλλά ότι στην ουσία μπορεί να μην τη φτάσουμε ποτέ, γιατί πάντα θα υπάρχει μια πιο δύσκολη άσκηση να κάνουμε, όταν τελειοποιήσουμε την προηγούμενη. Μπορεί να τους εξηγήσει επίσης, ότι το όφελος είναι στη σωστή προσπάθεια και την τήρηση των σωστών προτεραιοτήτων και όχι στην επίτευξη της τελικής στάσης. Ας αντλήσουν λοιπόν χαρά από την ίδια τη διαδικασία και όχι από την επίτευξη.
Ο ίδιος ο δάσκαλος καλό είναι να αποφεύγει να αποδίδει την επιτυχία των μαθητών τους στον εαυτό του. Επίσης, πρέπει να αποφεύγει τη θεοποίηση και τη λατρεία που συχνά οι μαθητές προβάλλουν πάνω στο δάσκαλο τους. Είναι καλό να νιώθει μεν καλά για τον εαυτό του, αλλά να αποδίδει την πρόοδο τους στη δική τους προσπάθεια, στη σοφία του ίδιου του συστήματος της Γιόγκα και στον δικό του δάσκαλο, που τον δίδαξε πώς να γίνει καλός δάσκαλος.
Μέσα σ’ αυτό που διδάσκει ένας δάσκαλος υπάρχει η εμπειρία και η γνώση μιας διαχρονικής αλυσίδας προηγούμενων δασκάλων και μαθητών. Επομένως, καλό είναι να αποδίδει ο δάσκαλος ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς που προηγήθηκαν. Καμία γνώση και καμία επίτευξη δεν είναι δική μας.
Η εξάσκηση στη Γιόγκα μας δίνει ενέργεια. Όταν προσφέρουμε, μας δίνεται περισσότερη. Αν το περίσσευμα ενέργειας δεν διοχετευτεί στην Κάρμα Γιόγκα, τρέφει το εγώ μας και το διογκώνει. Ας διδάξουμε τους μαθητές μας πώς να το αποφύγουν αυτό, προσφέροντας σε ότι αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς ένα ανώτερο ιδανικό, π.χ.: το καλό των άλλων, την ευημερία της ανθρωπότητας ή στην Παγκόσμια Συνειδητότητα.
Παλιότερα, προηγούνταν από τις Ασάνες. Τώρα, ο κόσμος ξεκινά τη Γιόγκα με τις Ασάνες. Αλλά, θα δρέψει πολύ περισσότερα οφέλη, αν μπορεί να ενσωματώσει τις 10 βασικές αρχές της Γιόγκα, ακόμα και μέσα στα μαθήματα ασκήσεων. Μας βοηθούν να διαφυλάξουμε ενέργεια, να αποφύγουμε την αρνητικότητα, να αποκτήσουμε αρμονία μέσα μας και με τους γύρω μας και να πλησιάσουμε τον αληθινό μας Εαυτό.
1) Γιάμα: Τι να αποφεύγουμε
α) Αχίμσα
Αχίμσα σημαίνει μη-βία. Επομένως, για να εφαρμόσουμε την Αχίμσα στη ζωή μας και στα μαθήματα Γιόγκα, προσπαθούμε να αποφύγουμε κάθε μορφή βίας στη σκέψη, στα λόγια και στην πράξη. Για να το πετύχουμε αυτό, χρειάζεται να έχουμε επίγνωση του βαθμού έντασης που επικρατεί στον οργανισμό μας, καθώς η ένταση μας οδηγεί πολύ εύκολα στη βία.
Στα μαθήματα Γιόγκα, αποφύγετε να ζορίζεστε για να πετύχετε αποτελέσματα. Αν διδάσκετε, καθοδηγείστε τους μαθητές σας να μη βιάζονται για αποτελέσματα και να μην παραβιάζουν τα όρια τους. Η βία και η συνειδητότητα δεν μπορούν να συνυπάρχουν. Αν κάποιος είναι συνειδητός, δεν μπορεί να είναι βίαιος. Οι βίαιοι άνθρωποι δεν είναι συνειδητοί.
Διδάξτε τους μαθητές σας λοιπόν πως είναι πιο σημαντικό να έχουν επίγνωση και να αισθάνονται το σώμα τους χωρίς να το κρίνουν, παρά μέχρι που θα φτάσει το σώμα τους την κάθε άσκηση. Ο απώτατος στόχος της Γιόγκα δεν είναι σωματικός. Είναι η επίγνωση του αληθινού Εαυτού. Κι ο αληθινός Εαυτός δεν είναι το σώμα. Το σώμα είναι ένα μέσο για τον απώτατο σκοπό. Το σώμα είναι προσωρινό και φθαρτό, αλλά ο Εαυτός είναι αιώνιος, αγέννητος και αθάνατος.
β) Σάτυα
Σάτυα σημαίνει αλήθεια. Για να εφαρμόσουμε Σάτυα, πρέπει να προσπαθούμε να είμαστε ανελέητα ειλικρινείς – κυρίως με τον εαυτό μας. Ένας τρόπος για να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και, κατ’ επέκταση με τους άλλους, είναι να έχουμε επίγνωση για τα βαθύτερα κίνητρα μας.
Πώς να εφαρμόσουμε αυτή την αρχή στην πρακτική μας της Γιόγκα; Γιατί κάνουμε Γιόγκα; Ποιό είναι το κίνητρο που μας οδηγεί στο στρωματάκι μας; Για να ξεπεράσουμε εντάσεις; Για να χαλαρώσουμε; Για να φτιάξουμε ένα ωραίο σώμα; Για να γνωρίσουμε τον Εαυτό; Για να υποτάξουμε το εγώ και να γνωρίσουμε τον Εαυτό; Δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση. Αρκεί κανείς να ξέρει τα κίνητρα του.
Γιατί θέλουμε να διδάξουμε Γιόγκα; Γιατί μας γεμίζει να χαρίζουμε υγεία και ευεξία στους συνανθρώπους μας; Για να βγάλουμε χρήματα; Για να κάνουμε κάτι που μας αρέσει; Γιατί μας θαυμάζουν; Για να υπηρετήσουμε τους άλλους; Πάλι δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση. Αρκεί κανείς να ξέρει τα κίνητρα του και να έχει επίγνωση όταν αυτά αλλάζουν.
Κάνοντας ο καθένας τη Γιόγκα του, όταν ένα μέρος του σώματος είναι δύσκαμπτο, το να επιβαρύνει ένα άλλο μέρος του σώματος προκειμένου να πετύχει μια στάση, για να φανεί ή να πει οτι την πέτυχε, είναι μια ψευδαίσθηση. Π.χ. αν κανείς κυρτώνει τη μέση του για να κάνει μια Ορθή Δίπλωση, γιατί δεν έχει ευκαμψία στις ισχιακές αρθρώσεις, προκειμένου να γίνει η κάμψη εμπρός από τη βάση της λεκάνης, είναι παραβίαση της Σάτυα. Δεν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και κινδυνεύεις να επιβαρύνεις άσκοπα τη μέση σου. Πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζουμε τα «δύσκολα» μέρη του σώματος με ειλικρίνεια, να δεχόμαστε τα όρια τους και να δουλέψουμε με αυτά υπομονετικά, για να τα βελτιώσουμε.
γ) Αστέγυα
Αστέγυα σημαίνει μη-κλοπή. Για να εφαρμόσουμε την αστέγυα, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πότε εγείρεται μέσα μας ένα πολύ συνηθισμένο συναίσθημα: η ζήλεια. Και πίσω από τη ζήλεια, κρύβονται δύο άλλα ακόμα πιο οδυνηρά συναισθήματα, που συνήθως θέλουμε να τα κουκουλώσουμε γιατί μειώνουν το εγώ μας περισσότερο από όσο το αντέχει: χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια.
Κλέβουμε από τους άλλους όταν ζηλεύουμε κάτι που έχουν. Τους ζηλεύουμε γιατί νιώθουμε κατώτεροι που δεν το έχουμε (ή νομίζουμε πως δεν το έχουμε) κι εμείς. Κλέβουμε για να φανούμε σπουδαιότεροι και πιο άξιοι από ότι νιώθουμε στο βάθος. Κι αυτό, γιατί δεν ξέρουμε την πραγματική μας αξία ή ίσως δεν έχουμε προσπαθήσει αρκετά για να βγει στην επιφάνεια.
Αν εμείς (ή οι μαθητές μας) δεν προσπαθούμε όσο θα μπορούσαμε, κλέβουμε από τον εαυτό μας την δυνατότητα να βελτιωθούμε. Αν μιμούμαστε ότι κάνουν οι άλλοι, χωρίς να ξέρουμε πραγματικά τι κάνουμε και γιατί να το κάνουμε, χωρίς να είναι το σώμα μας έτοιμο να το κάνει, κλέβουμε από τους άλλους την «εικόνα» τους, γιατί τη ζηλεύουμε.
Για να μην κλέβουμε από τα συστήματα και τις πρακτικές των άλλων, θα πρέπει να κάνουμε «δικά» μας αυτά που διδάσκουν. Δηλαδή πρέπει να τα ακολουθήσουμε και να τα εξασκήσουμε μέχρι να γίνουν κτήμα μας. Τότε, δεν είναι κλοπή να τα ασκούμε ή να τα διδάσκουμε. Συχνά όμως, παίρνουμε μια τεχνική από εδώ, μια προσέγγιση από εκεί και κάνουμε μια κακότεχνη σαλάτα. Κι όλα αυτά τα «συστατικά» τα παίρνουμε σκάβοντας 1 μέτρο σε 50 μεριές, αντί να σκάψουμε 50 μέτρα σε ένα μέρος.
Δυστυχώς, αυτή τη σαλάτα δεν την σερβίρουμε μόνο στον εαυτό μας, αλλά και στους καημένους τους μαθητές μας, κινδυνεύοντας ακόμα και να τους βλάψουμε ή έστω να μην τους προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα μαθήματος που θα είχαν αν ακολουθούσαν ένα σύστημα.
Για να μην κλέβουμε άλλους δασκάλους και για να μην κλέβουν οι μαθητές μας από άλλους μαθητές ή δασκάλους, πρέπει να έρθουμε σε επαφή ο καθένας με το δικό του σώμα, τη δική του ενέργεια, τον δικό του εσωτερικό δάσκαλο. Πρέπει να καλλιεργήσουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας κι αυτή έρχεται μόνο μέσα από την δική μας συνειδητή πρακτική εξάσκηση.
δ) Απαριγκράχα
Απαριγκράχα σημαίνει ολιγάρκεια. Για να εφαρμόσουμε Απαριγκράχα, πρέπει να μάθουμε να ξεχωρίζουμε ανάγκες από επιθυμίες και να έχουμε επίγνωση για τις συνέπειες των επιλογών μας. Σημαίνει να ξέρουμε τα όρια μας. Σημαίνει να ξέρουμε πότε το «αρκετό» είναι αρκετό και να μην παρασυρόμαστε από την απληστία, τη ζήλεια, την ασυνείδητη μίμηση, τον υπερκαταναλωτισμό. Στο μάθημα Γιόγκα μερικοί μαθητές βαριούνται εύκολα και θέλουν να κάνουν όλο και πιο πολλές ή πιο δύσκολες ή απλά διαφορετικές ασκήσεις. Ή θέλουν να κάνουν μια άλλη μέθοδο, όχι για να εμπλουτιστούν, αλλά γιατί βαρέθηκαν αυτή που κάνουν.
Το να βαριέσαι είναι ένδειξη έλλειψης επίγνωσης. Όταν υπάρχει επίγνωση και η πιο απλή, η πιο γνωστή άσκηση παρέχει μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Όταν η προσοχή είναι στραμμένη μέσα μας, είναι σαν να κάνουμε Γιόγκα μόνοι μας, ακόμα κι αν κάνουμε ομαδικά. Αντλούμε από μέσα μας πληροφορίες, αισθήματα, γνώση, κατανόηση και απόλαυση. Τότε, νιώθουμε τέτοια ικανοποίηση, τέτοια πληρότητα, που δεν μας λείπει τίποτε. Είμαστε ευχαριστημένοι με ότι έχουμε και με ότι κάνουμε και δε συγκρίνουμε τον εαυτό μας με κανέναν άλλο.
ε) Μπραχματσάρυα
Μπραχματσάρυα σημαίνει εγκράτεια. Όταν εφαρμόζουμε Μπραχματσάρυα, αυτομάτως αποφεύγουμε υπερβολές, χωρίς να νιώθουμε στέρηση ή καταπίεση. Το κάνουμε γιατί νιώθουμε καλύτερα αποφεύγοντας τις, παρά ενδίδοντας σ’ αυτές – ιδίως όσες αφορούν την απληστία του νου και των αισθήσεων για αυτοϊκανοποίηση. Το κάνουμε, γιατί ο εγκρατής κερδίζει πολλά περισσότερα από ότι με μια προσωρινή αλλά ρηχή ικανοποίηση: κερδίζει σε αυτοεκτίμηση, ενέργεια και γνώση.
Μπορούμε να διδάξουμε τους μαθητές μας να κάνουν οικονομία ενέργειας και να καταναλώνουν την ελάχιστη δυνατή ενέργεια για να πετύχουν τα μέγιστα αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι δε χρειάζεται να βάζει κανείς πιο έντονη δύναμη από όσο χρειάζεται για να πετύχει μια στάση. Ο στόχος μας στη Γιόγκα θα πρέπει να είναι η εξοικονόμηση και η αποθήκευση ενέργειας και όχι η σπατάλη της.
Πολλοί μαθητές της Γιόγκα προσελκύονται από έντονη άσκηση, γιατί πιστεύουν οτι τους γυμνάζει περισσότερο ή οτι θα εκτονώσει ένταση ή οτι θα τους προχωρήσει πιο γρήγορα. Αυτό είναι ψευδαίσθηση. Επίσης, είναι χαρακτηριστικό των αρχάριων, που κάνουν τις ασκήσεις Γιόγκα με περισσότερη ένταση από όσο θα έπρεπε, γιατί δεν έχουν καταλάβει πώς πρέπει να γίνονται οι ασκήσεις της Γιόγκα.
Η Γιόγκα όμως είναι ένα σύστημα σωματικών ελέγχων που αξιοποιεί τη λανθάνουσα δύναμη που είναι ενσωματωμένη μέσα σε μια συνεχή τάση που περιέχει ο συνδετικός ιστός. Ειδικά ο μαλακός συνδετικός ιστός (τένοντες, σύνδεσμοι, περιτονίες και μυϊκές φάσιες), διατρέχει όλο το σώμα. Μαζί με τους βαθιούς μυς του σώματος, που είναι πολλοί και μικροί και δεν καταναλώνουν πολλή ενέργεια, μας κρατά σε ισορροπία και μας επιτρέπει να σταθούμε στην ορθή στάση ή καθιστή στάση για πολλή ώρα, χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτούμε ή να το προσπαθήσουμε.
Όσο πιο έντονη δύναμη χρησιμοποιεί κανείς, τόσο περισσότερο εμποδίζει την έμφυτη και λανθάνουσα δύναμη να εκδηλωθεί. Η έντονη δύναμη χρησιμοποιεί τους επιφανειακούς μυς, που δεν έχουν αντοχή. Αντίθετα, αν μάθει κανείς πώς να χαλαρώνει ότι δεν χρειάζεται να συσπάται και έτσι να κάνει οικονομία δυνάμεων, τόσο περισσότερη δύναμη απελευθερώνεται από το λανθάνον δυναμικό και, στη συνέχεια, απαιτείται λιγότερη μυϊκή δύναμη για την επίτευξη μιας ακίνητης στάσης, μιας Ασάνας.
Ένας άλλος τρόπος να διαφυλάσσουμε ενέργεια και να την έχουμε διαθέσιμη για τις ασκήσεις Γιόγκα είναι επίσης να κρατάμε το υπογάστριο αναρροφημένο και τραβηγμένο προς το κεφάλι. Τότε, έχουμε καλύτερη σωματική στάση και δεν κουραζόμαστε εύκολα. Ενώ αν αφήνουμε την κοιλιά μας τελείως χαλαρή έτσι ώστε να κρέμεται προς τα έξω ή κάνουμε κατάχρηση της κοιλιακής αναπνοής στις στάσεις της Γιόγκα, το σώμα δε στηρίζεται όσο χρειάζεται και θα χαλαρώσουμε υπερβολικά όταν ή εκεί που δεν πρέπει, μπαίνοντας σε μια Ταμασική κατάσταση.
Τελικά, η εγκράτεια σε ένα πράγμα, μας παρέχει αφθονία σε κάτι άλλο, ίσως πιο σημαντικό. Ο δάσκαλος της Γιόγκα μπορεί να ενθαρρύνει τους μαθητές του να εφαρμόσουν αυτή την αρχή και στην καθημερινή τους ζωή, αφού την κατανοήσουν έμπρακτα και στον τρόπο που ασκούνται στη Γιόγκα.
2) Νιγιάμα: Τι να κάνουμε
α) Σάουσα
Σάουσα είναι καθαρότητα στο σώμα, την καρδιά και το νου. Όταν έχει βιώσει κανείς την καθαρότητα, τότε συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στην ακαθαρσία και την καθαρότητα. Τότε δεν του αρέσει πια η ακαθαρσία, γιατί συνειδητοποιεί πόση ευεξία του στερεί.
Όλη η πρακτική στη Γιόγκα είναι μια διαδικασία κάθαρσης από τοξίνες και εντάσεις. Αυτή η κάθαρση είναι που μας κάνει να νιώθουμε τόσο όμορφα κάνοντας Γιόγκα και ένα από τα κίνητρα που θέλουμε στη συνέχεια να τη διδάξουμε και σε άλλους. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διδάξετε την καθαρότητα στα μαθήματα Γιόγκα.
Πρώτα-πρώτα είναι το χονδροειδές υλικό επίπεδο. Ζητήστε από τους μαθητές να μην εκπέμπουν έντονες μυρωδιές είτε από έλλειψη καθαριότητας είτε γιατί φορούν έντονα αρώματα. Φροντίστε να είναι οι χώροι καθαροί και τακτικοί και ζητήστε από τους μαθητές να συμβάλλουν ώστε να διατηρείται έτσι.
Π.χ. μπορούν να βάζουν πίσω στη θέση τους τα βοηθήματα που χρησιμοποιούν καλά γωνιασμένα, ώστε να χωρέσουν όλα και να τα βρουν οι επόμενοι μαθητές τακτικά. Ζητήστε τους να πλένουν συχνά το ατομικό τους στρωματάκι και να μην πατούν πάνω στα στρωματάκια των άλλων. Αν τους παρέχετε εσείς στρώματα, οι μαθητές πρέπει να φέρνουν μαζί τους μια καθαρή πετσέτα.
Στο πιο λεπτοφυές επίπεδο, οι μαθητές δεν πρέπει να μιλούν δυνατά μέσα στην αίθουσα των ασκήσεων, για να μην διαταράσσεται η ενέργεια. Δεν πρέπει να μιλάνε για δυσάρεστα πράγματα και να επικρίνουν ή να κουτσομπολεύουν μέσα στην αίθουσα, γιατί γεμίζει αρνητική ενέργεια που κάνει την ατμόσφαιρα ακάθαρτη.
Επίσης, διδάξτε τους ότι όλες οι τεχνικές της Γιόγκα αποτελούν μια μέθοδο κάθαρσης: οι σωματικές ασκήσεις, οι Ασάνες, η Πραναγυάμα, η χαλάρωση, ο διαλογισμός – όλα αυτά καθαρίζουν το σώμα, τα ενεργειακά κανάλια και το νου από οτιδήποτε περιττό. Όταν φύγουν τα περιττά που αποτελούν εμπόδια, αποκαλύπτεται η αγνή, αληθινή μας φύση.
β) Σαντόσα
Σαντόσα είναι η εσωτερική θετικότητα. Ασκούμε Σαντόσα με την αποδοχή του παρόντος όπως είναι, έτσι ώστε να αισθανόμαστε πάντα μια εσωτερική ικανοποίηση, που δεν εξαρτάται και δεν διαταράσσεται από την εξωτερική πραγματικότητα και τις μεταλλασσόμενες καταστάσεις του υλικού κόσμου.
Στα μαθήματα Γιόγκα, μετά τον ψαλμό του ΩΜ, ψέλνουμε «Σάντι». Το «Σάντι» έχει την ίδια ρίζα με την «Σαντόσα». Ψέλνοντας Σάντι, βάζουμε σε λόγια αυτό το αίσθημα εσωτερικής γαλήνης που πηγάζει αυθόρμητα από μέσα μας και ψέλοντας το, του επιτρέπουμε ταυτόχρονα να εκδηλωθεί. Συμβαίνει δηλαδή και το αντίθετο: ο ίδιος ο ψαλμός μας δημιουργεί γαλήνη μέσα μας και την εκπέμπουμε και γύρω μας. Έτσι απλώνεται η ειρήνη στον κόσμο.
Τα μικρά παιδιά έχουν Σαντόσα, αλλά καθώς μεγαλώνουμε, τη χάνουμε. Στο μάθημα Γιόγκα, μπορούμε να βρούμε αυτό το αίσθημα της Σαντόσα, όταν δεν έχουμε προσδοκίες, όταν δεν βρίσκουμε συνέχεια πράγματα να επικρίνουμε ή για τα οποία να γκρινιάζουμε, όταν δεχόμαστε τους συμμαθητές μας και τον εαυτό μας όπως είναι.
Π.χ. αν ο διπλανός μας κάνει μια στάση σε πιο προχωρημένο επίπεδο από ότι μπορούμε εμείς, ο πειρασμός είναι να συγκρίνουμε τον εαυτό μας μ’ εκείνον και να νιώθουμε άσχημα για τον εαυτό μας. Ή μπορεί να ψάξουμε να βρούμε κάτι αρνητικό να τον επικρίνουμε, για να τον μειώσουμε στα μάτια μας, ώστε να φανούμε εμείς στα δικά μας μάτια ανώτεροι ή καλύτεροι.
Όμως, αν εστιάσουμε την προσοχή μέσα μας, ακόμα και στην ίδια μας την δυσκαμψία ή σε πιθανούς πόνους και εντάσεις, σύντομα θα δούμε τη μεταμόρφωση να συμβαίνει: ο πόνος μειώνεται, η ένταση μετατρέπεται σε χαλάρωση, η ευκαμψία αντικαθιστά την δυσκαμψία και όλα αυτά χωρίς έντονη προσπάθεια. Απλά, χρησιμοποιούμε το φως της επίγνωσης, την δεκτικότητα και την υπομονή. Η Σαντόσα θα εκδηλωθεί πρώτα σε διάφορα μέρη του σώματος μας και, λίγο-λίγο, θα ξεχειλίσει και μέσα στην ψυχή μας.
Αν ο δάσκαλος δει τις εκφράσεις στο πρόσωπο των μαθητών, θα καταλάβει αν καλλιεργούν Σαντόσα ή όχι. Θα φανεί αν ζορίζονται ή υπερ-προσπαθούν, αν τους βασανίζει το μυαλό τους ή αν δεν αναπνέουν βαθιά. Η αναπνοή είναι δείκτης της Σαντόσα και ελέγχοντας την κατάλληλα μπορεί να μας οδηγήσει στη Σαντόσα. Καμία άσκηση της Γιόγκα δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος της αναπνοής. Αν η αναπνοή δεν μπορεί να ρέει ανεμπόδιστα, η άσκηση δεν είναι πια άνετη κι όταν δεν είναι άνετη, η Γιόγκα είναι βασανιστήριο αντί για μια ευδαιμονική πρακτική όπως θα έπρεπε.
Όπως μας λέει ο Πατάντζαλι στις Σούτρες του, η άνεση (Σούκα) πρέπει να ισορροπεί με την προσπάθεια (Στίρα) για να συμβεί η εξισορρόπηση των αντιθέτων, που είναι ο στόχος της Γιόγκα και ιδιαίτερα της Χάθα Γιόγκα. Έτσι, ο δάσκαλος θυμίζει στους μαθητές να μη ζορίζονται, να μειώσουν την προσπάθεια αν δυσχεραίνεται η αναπνοή και να φροντίζουν πάντα να ασκούν αυτοπαρατήρηση στο σώμα και στην αναπνοή.
Σαν μαθητές στο μονοπάτι της Γιόγκα, ας μην χάνουμε ευκαιρία να ευγνωμονούμε: είναι μια μορφή της Σαντόσα. Αναγνωρίζοντας τα καλά που έχουμε, μας ανοίγεται ο δρόμος και για άλλα καλά. Ο δάσκαλος της Γιόγκα μπορεί να θυμίζει στους μαθητές να ευγνωμονούν σε κάθε ευκαιρία. Στη διάρκεια της χαλάρωσης ή του διαλογισμού, ας θυμηθούμε όλα τα καλά που έχουμε στη ζωή μας. Όταν οι μαθητές κάνουν μια Ασάνα ισορροπίας στο ένα πόδι, αφού επιστρέψουν, ας πάρουν λίγες στιγμές να αισθανθούν πόσο απολαυστικό είναι να στέκεσαι σε δύο πόδια. Μόνο όταν σταθείς για λίγο στο ένα, νιώθεις ευγνωμοσύνη που έχεις δύο.
Είναι γεγονός ότι εύκολα μας προσβάλλει η ασθένεια της «δεδομενίτιδας». Παίρνουμε τα δώρα που υπάρχουν στη ζωή μας σαν δεδομένα και ξεχνάμε να ευγνωμονούμε. Αντίθετα, γκρινιάζουμε για ότι μας λείπει και όλο βρίσκουμε κάτι να μας λείπει. Όταν κανείς γκρινιάζει, έχει πάψει να είναι συνειδητός. Συνειδητότητα και ευγνωμοσύνη πάνε μαζί. Μόλις γίνεις συνειδητός, δεν μπορεί παρά να προσέξεις αυτό που υπάρχει στο παρόν και να βρεις κάτι θετικό σ’ αυτό. Άλλωστε, δεν υπάρχει τίποτε που να είναι 100% μόνο ευχάριστο ή δυσάρεστο. Μέσα στο ευχάριστο υπάρχει πάντα και κάτι δυσάρεστο και μέσα στο δυσάρεστο, μπορούμε να βρούμε κάτι ευχάριστο ή έστω ωφέλιμο.
Η Σαντόσα απαιτεί έναν ανοιχτό νου, χωρίς άμυνες, απέναντι στο παρόν και απέναντι σε όλα όσα υπάρχουν. Η Σαντόσα είναι ευδαιμονία γιατί εξαφανίζει τις επιθυμίες που αφορούν οτιδήποτε άλλο από αυτό που υπάρχει στο παρόν. Το δέχεσαι όπως είναι. Η Σαντόσα είναι δείγμα Σάττβα και η εξάσκηση της Σαντόσα με τη σειρά της καλλιεργεί Σάττβα: ισορροπία ανάμεσα στην άνεση και την προσπάθεια (Σούκα και Στίρα).
γ) Τάπας
Τάπας είναι η αυτοπειθαρχία. Εφαρμόζουμε Τάπας κάθε φορά που η κεντρική μας θέληση προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω στις παρορμήσεις της στιγμής και να πάρει καλύτερες αποφάσεις, οδηγώντας σε σωστότερες ενέργειες, που έχουν καλύτερες συνέπειες στον εαυτό μας και στο περιβάλλον.
Όταν ο δάσκαλος βλέπει ότι ένας μαθητής δεν κάνει επαρκή προσπάθεια στο μάθημα Γιόγκα, μπορεί να τον ενθαρρύνει και να τον κινητοποιήσει. Η ικανοποίηση που παίρνει κανείς από τη σωστή προσπάθεια είναι κίνητρο για να συνεχίσει. Αλλά πρέπει να είναι η σωστή προσπάθεια. Το να ζορίζεσαι δεν είναι σωστή προσπάθεια. Ούτε είναι σωστή προσπάθεια να κάνεις τις ασκήσεις απρόσεκτα, βιαστικά, ανεξέλεγκτα. Αν κανείς δεν μπορεί να κάνει μια άσκηση στην κανονική της μορφή, δεν πρέπει να μείνει αδρανής. Ο δάσκαλος πρέπει να του δώσει μια πιο εύκολη παραλλαγή ή μια άλλη άσκηση σαν υποκατάστατο. Δουλεύοντας με αυτά, σε λίγο καιρό θα μπορεί να κάνει κάτι πιο δύσκολο, βάζοντας όμως τον ίδιο βαθμό προσπάθειας.
Το Τάπας – σε συνεργασία με την Σάτυα – μας φέρνει αντιμέτωπους να εξετάσουμε τα εμπόδια στην εξέλιξη μας, τους τρόπους με τους οποίους δημιουργούμε μια αρνητική πραγματικότητα, αντίθετη από την Σαντόσα. Μήπως μας λείπει η κάθαρση; Αν ναι, το σώμα μας θα είναι πιο δύσκαμπτο, η πρακτική μας πιο δύσκολη. Το να κάνουμε μια αποτοξίνωση και στη συνέχει ανα ακολουθήσουμε μια πιο υγιεινή διατροφή, για να μπορούμε μετά να κάνουμε τις ασκήσεις μας πιο εύκολα, είναι Τάπας. Το να αποφύγουμε έναν ακατάστατο τρόπο ζωής που μετά δυσκολεύει την πρακτική μας στη Γιόγκα, είναι Τάπας.
Το να πάμε στο στρωματάκι μας για Γιόγκα ή να έρθουμε στο μάθημα στη σχολή, τη συγκεκριμένη ώρα και μέρα που έχουμε δεσμευτεί οτι θα το κάνουμε, ακόμα κι αν δεν έχουμε καλή διάθεση εκείνη τη στιγμή, είναι Τάπας. Το Τάπας ενισχύει την ίδια του την επανάληψη – παρά το ότι ο νους μας καμιά φορά μας το παρουσιάζει σαν αγγαρεία – γιατί αμέσως έχουμε οφέλη: καλύτερη και περισσότερη ενέργεια, λιγότερα προβλήματα, περισσότερη αποτελεσματικότητα σε ότι καταπιαστούμε.
δ) Σβαντγυάγια
Σβαντγυάγια είναι η αυτοπαρατήρηση. Ασκούμε Σβαντγυάγια όταν παρατηρούμε και ευρευνούμε τον εαυτό μας. Έτσι αυξάνουμε την αυτογνωσία μας. Χωρίς αυτογνωσία, δεν μπορούμε να έχουμε καλή επικοινωνία, καλές σχέσεις με τους γύρω μας και μια καλή ζωή. Όλο θα βρίσκουμε τα στραβά και τα λάθη στους άλλους και όλα καλά με τον εαυτό μας. Αυτό δημιουργεί αρνητικές αντιδράσεις στους γύρω μας και τους κάνει αμυντικούς ή επιθετικούς απέναντι μας – σίγουρα όχι συνεργάσιμους – τους κάνει να μας αποφεύγουν.
Για να καλλιεργήσουμε Σβαντγυάγια, μας βοηθά η μελέτη βιβλίων και γραφών, τα λόγια σοφών, το να παρακολοθούμε μαθήματα ή σεμινάρια με πιο πεπειραμένους γνώστες. Σαν μαθητές του πνευματικού δρόμου, πρέπει να ξέρουμε τι κάνουμε, τα κίνητρα μας, τις συνέπειες των πράξεων μας.
Ο δάσκαλος της Γιόγκα πρέπει να αφυπνίσει τον εσωτερικό δάσκαλο στους μαθητές. Γι’ αυτό, τους δίνει κατάλληλες λεκτικές οδηγίες για την τεχνική των ασκήσεων, αλλά και οδηγίες για να καλλιεργήσουν αυτοπαρατήρηση και αυτογνωσία. Έτσι, όχι μόνο θα αποφύγουν πιθανούς τραυματισμούς, αλλά θα μπορέσουν να αντλήσουν όλα τα οφέλη που μπορεί να τους προσφέρει η άσκηση.
Καθώς κανείς παρατηρεί τον εαυτό του, καταλαβαίνει τα όρια του, αν κάνει μια άσκηση σωστά, οπότε θα είναι και άνετη ή αν δεν κάνει επαρκή προσπάθεια, οπότε η άσκηση θα του είναι αδιάφορη ή βαρετή ή αν κάνει υπερβολική προσπάθεια, οπότε θα τον κουράζει ή θα τον βλάψει. Όλα αυτά μπορούν οι μαθητές να τα ρυθμίσουν αυτόβουλα, ακολουθώντας το αίσθημα τους, αν ο δάσκαλος τους καθοδηγήσει κατάλληλα για να το κάνουν.
Ένας άλλος τρόπος για να καλλιεργήσει ο δάσκαλος Σβαντγυάγια στους μαθητές του είναι να τους διαβάσει λόγια σοφών και να τους ενθαρρύνει να στοχαστούν πάνω σ’ αυτά, καταλήγοντας στα δικά τους συμπεράσματα. Αυτή είναι και μέθοδος της Γκνιάνα Γιόγκα, που μας ωθεί να κάνουμε προσωπική έρευνα για την αλήθεια.
ε) Ίσβαρα Πρανιντάνα
Αυτό το Νιγιάμα μας προτρέπει να παραδώσουμε το εγώ μας σε μια ανώτερη δύναμη. Κατ’ αρχή είναι μεγάλη υπόθεση να καταλάβει κανείς οτι υπάρχει μια δύναμη ανώτερη από το εγώ μας. Δεν το ξέρουν όλοι. Ούτε θέλουν να το μάθουν όλοι. Οι περισσότεροι όλο κι όλο που ξέρουν από τον ευατό τους είναι το εγώ τους και το προτιμούν. Δεν θέλουν να το απαρνηθούν, δεν είναι έτοιμοι να το κάνουν και αυτό είναι εντάξει. Δεν μπορεί κανείς να τους αναγκάσει και δεν θα έπρεπε.
Όταν κανείς επιτίθεται στο εγώ του άλλου, το κάνει να γίνει πιο ισχυρό για να αμυνθεί ή να κυριαρχήσει. Επομένως, ο καθένας μόνο στο δικό του εγώ μπορεί και πρέπει να δουλέψει, ώστε να απελευθερωθεί από αυτό. Και θα το κάνει μόνο όταν συνειδητοποιήσει τον πρόσθετο και περιττό πόνο που του δημιουργεί.
Για να ελευθερωθούμε από το εγώ μας, αφιερώνουμε τα έργα και τους καρπούς των έργων σε μια δύναμη ανώτερη από το εγώ μας. Οι περισσότεροι μαθητές και δάσκαλοι της Γιόγκα ενδιαφέρονται υπερβολικά για τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους. Θέλουν κάτι να πετύχουν και αυτό δημιουργεί ένταση και άγχος, προσδοκίες και έδαφος – από τη μια - για ματαιοδοξία και έπαρση ή – από την άλλη – για ανασφάλεια, φόβο, απογοήτευση και μειονεκτικότητα.
Το εγώ κατατρέχεται από μανία επίτευξης. Ο δάσκαλος μπορεί να μειώσει τη μανία επίτευξης στους μαθητές, βάζοντας τους προτεραιότητες εργασίας με το σώμα, την αναπνοή και το νου, άσχετα με τον τυχόν τελικό στόχο. Μπορεί μάλιστα να τους εμφυσήσει την ιδέα οτι δεν υπάρχει πραγματικά τελικός στόχος, αλλά μια διαρκής προσπάθεια τελειοποίησης, που ίσως δεν την φτάνουμε ποτέ. Είναι η διαδιασία που έχει αξία και όχι ο στόχος.
Μπορεί να τους θυμίζει ότι είναι πιο σημαντικό να κάνουμε τη σωστή προσπάθεια και το τι αισθανόμαστε κάνοντας μια Άσανα, παρά το εξωτερικό σχήμα ή η εικόνα της «τελικής» στάσης.
Μπορεί να τους εξηγήσει ότι στη Γιόγκα πάντα «τείνουμε» προς μια τελειοποίηση, αλλά ότι στην ουσία μπορεί να μην τη φτάσουμε ποτέ, γιατί πάντα θα υπάρχει μια πιο δύσκολη άσκηση να κάνουμε, όταν τελειοποιήσουμε την προηγούμενη. Μπορεί να τους εξηγήσει επίσης, ότι το όφελος είναι στη σωστή προσπάθεια και την τήρηση των σωστών προτεραιοτήτων και όχι στην επίτευξη της τελικής στάσης. Ας αντλήσουν λοιπόν χαρά από την ίδια τη διαδικασία και όχι από την επίτευξη.
Ο ίδιος ο δάσκαλος καλό είναι να αποφεύγει να αποδίδει την επιτυχία των μαθητών τους στον εαυτό του. Επίσης, πρέπει να αποφεύγει τη θεοποίηση και τη λατρεία που συχνά οι μαθητές προβάλλουν πάνω στο δάσκαλο τους. Είναι καλό να νιώθει μεν καλά για τον εαυτό του, αλλά να αποδίδει την πρόοδο τους στη δική τους προσπάθεια, στη σοφία του ίδιου του συστήματος της Γιόγκα και στον δικό του δάσκαλο, που τον δίδαξε πώς να γίνει καλός δάσκαλος.
Μέσα σ’ αυτό που διδάσκει ένας δάσκαλος υπάρχει η εμπειρία και η γνώση μιας διαχρονικής αλυσίδας προηγούμενων δασκάλων και μαθητών. Επομένως, καλό είναι να αποδίδει ο δάσκαλος ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς που προηγήθηκαν. Καμία γνώση και καμία επίτευξη δεν είναι δική μας.
Η εξάσκηση στη Γιόγκα μας δίνει ενέργεια. Όταν προσφέρουμε, μας δίνεται περισσότερη. Αν το περίσσευμα ενέργειας δεν διοχετευτεί στην Κάρμα Γιόγκα, τρέφει το εγώ μας και το διογκώνει. Ας διδάξουμε τους μαθητές μας πώς να το αποφύγουν αυτό, προσφέροντας σε ότι αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς ένα ανώτερο ιδανικό, π.χ.: το καλό των άλλων, την ευημερία της ανθρωπότητας ή στην Παγκόσμια Συνειδητότητα.
RSS Feed